#Onderwijsvraag 6: Waarom moeten leerlingen stilzitten?

Elke twee weken onderzoeken we op BNR, samen met de luisteraars en onze community, een #Onderwijsvraag. Deze week bespraken we de vraag ‘Waarom moeten leerlingen stilzitten?’ Hieronder vind je een eerste verkenning van de historie, de voordelen, nadelen en alternatieven.

Wil je de uitzending terugluisteren, klik dan hier voor de podcast!

"Madness is part of life" by Ernesto Neto, Espace Louis Vuitton Tokyo

Waarom moeten leerlingen stilzitten?

Er is steeds meer bekend over de gevaren van stilzitten, en over het grote belang van veel bewegen, voor alle leeftijden. Om goed te kunnen leren hebben je hersenen letterlijk zuurstof nodig.

Wetenschappers en praktijkdeskundigen hebben onderzoek gedaan naar de lang- en kortdurende effecten van bewegen op de leerprestaties van kinderen.De conclusies van dit onderzoek zijn:

  1. Matig intensief bewegen verbetert de leerprestatie van kinderen.
  2. Kinderen die regelmatig bewegen winnen aan zelfvertrouwen en zijn fitter.
  3. Sport en spel zijn goed voor het ontwikkelen van sociale vaardigheden.
  4. Schoolresultaten verbeteren bij goede afwisseling van beweeg- en leertijd.

Onderzoek toont aan dat we met elkaar gemiddeld bijna 9 uur per dag stil zitten; tieners zelfs 10,4 uur per dag vanwege de toegenomen beeldschermtijd. Slechts een klein percentage kinderen krijgt genoeg beweging, zij voldoen aan de “norm gezond bewegen” (voor 4- tot 17-jarigen: minimaal één uur matige lichamelijk activiteit, waarbij minimaal twee keer per week kracht-, lenigheid- en coördinatieoefeningen voor het verbeteren of handhaven van de lichamelijke fitheid). Om te voldoen aan de Fitnorm moet je tenminste drie keer per week gedurende minimaal 20 minuten zwaar intensief lichamelijk actief zijn. Meisjes bewegen het minst; jongens worden nog vaak op intensieve sporten als judo of voetbal gezet.

‘Veel en langdurig zitten is niet alleen slecht nieuws voor de fysieke gezondheid, schrijft hoogleraar dr. Erik Scherder in zijn boek ‘Laat je hersenen niet zitten’. Wie genoeg beweegt, heeft ook een beter functionerend brein. Scherder houdt dan ook bladzijden lang een vurige pleidooi voor meer lichaamsbeweging: door ouderen met langzaam aftakelende hersenfitheid, maar zeker ook op scholen. Hij noemt zitten ‘het nieuwe roken’.’

Stilzitten op school

Een deel van deze zittijd wordt thuis of buiten school ingevuld; een groot deel op school. Veel leerkrachten erkennen dit probleem en proberen er ook wat aan te doen, door bijvoorbeeld beweegspelletjes. Leerkrachten erkennen wel dat er een vraagstuk is met stilzitten, maar bewegen wordt ook gezien als ‘iets extra’s’, wat nog meer tijd kost terwijl tijd al zo schaars is in het drukbezette schema van de leerkracht en de leerling. Het is niet eenvoudig hier iets aan te doen – aangezien docenten het als hun primaire taak zien om er voor te zorgen dat hun vak goed wordt overgebracht binnen de daarvoor beschikbare tijd.

De voordelen van stilzitten

Als je vraagt waarom docenten nog graag willen dat hun leerlingen stilzitten, zijn de gangbare antwoorden:

  1. om de leerlingen iets te kunnen leren, moet ik het ze kunnen uitleggen en moeten de leerlingen goed kunnen luisteren. Dat kan alleen als ze stil zijn en stil zitten.
  2. goed leren vergt concentratie – en om geconcentreerd te kunnen zijn, is stilte van groot belang

Daarom is het interessant om wat dieper in de materie te duiken en te beginnen met de vraag:

Hoe is het zo gekomen?

Het stilzitten heeft haar wortels in het klassikale onderwijs. Voor 1806 waren er al wel scholen en klaslokalen, maar de leerlingen liepen door elkaar heen naar voren om van de leerkracht les te krijgen. In dat systeem was het heel moeilijk om kwaliteit te bewaken en iedereen goed onderwijs te garanderen en dus werd er in de onderwijswet van 1806 vastgelegd dat het onderwijs klassikaal moest zijn, inclusief klassikale instructie en daarmee samenhangend de indeling in vakken, lesuren en dus ook de wens om kinderen tijdens de les stil te laten zitten. Daar heeft het huidige onderwijs ook zijn fundamenten aan ontleend, en zijn zo eigenlijk bijna al onze huidige onderwijsgewoontes geboren.

In onze moderne tijden speelt volgens diverse docenten nog iets anders mee: de toegenomen angst van ouders dat hun kinderen iets gebeurt:

‘Ik zeg mijn zoon altijd dat ik wil dat hij buiten is, beweegt, speelt’, vertrouwde een kennis me onlangs toe. ‘Maar stiekem ben ik veel geruster als hij gewoon binnen zit te gamen, Netflix kijkt of met zijn vrienden chat. Dan weet ik tenminste waar hij is.’

Zet daarnaast het enorme belang dat we tegenwoordig hechten aan het behalen van goede cijfers op de vakken die we toetsen tijdens het examen en de cito-toetsen en het is duidelijk dat beweging in het gedrang is gekomen.

Wat de motieven ook zijn waarom we niet voldoende bewegen, er zijn voldoende redenen om serieus te kijken naar de mogelijkheden om meer te bewegen.

Lange termijn belang van bewegen

Dit plaatje toont de puzzelstukjes die gezamenlijk zorgen voor een grotere hersenfitheid:

BrainFitnessJigsawImage_web

Investeren in beweging (en daarmee gezonde hersenen) in de jonge jaren heeft een levenslang positief effect op een mens. In deze grafiek zie je een schematische weergave van het verloop van je ‘hersenfitheid’ over de jaren. Je hersenfitheid piekt ongeveer rond 35 jaar en neemt daarna af. Vroeger, toen we nog niet zo oud werden, was dat niet zo’n groot probleem, maar met onze snel toenemende levensverwachting is het zeer belangrijk dat we er voor zorgen dat de hersenfitheid hoger piekt en minder snel afneemt om aan het eind van ons leven nog gezonde hersenen over te hebben. Een hogere piek betekent een steilere klim in de jonge levensjaren – dus de schooljaren.

BrainLifecycle_web

Alternatieven

Het kan anders – en er zijn gelukkig ook diverse scholen die beweging heel serieus op het programma zetten. Er zijn zelfs lijsten met Gezonde Scholen en er is de verkiezing tot Sportiefste School van Nederland.

Zo is er de Beweeg-vmbo bij het Stanislas College in Rijswijk, die elke ochtend start met een uur sport “om je hersenen een kickstart te geven” en die verder op de dag nog een half uur bewegen en leren combineert. Ook op de nieuwe school Spring High in Amsterdam is bewegen een integraal onderdeel van het programma.

Op basisschool Caleidoscoop in Almere heeft al vele jaren een volledig geïntegreerd programma waarin naast veel sport ook in veel lessen beweging is ingebouwd. Zo stampen kinderen letterlijk de tafels en wordt stap voor stap toegewerkt naar het dagelijks rennen van een mijl (1,5 km) door elk kind.

Al deze scholen hebben van beweging een serieus speerpunt gemaakt, en zijn stap voor stap en in nauwe samenwerking met alle partijen tot een programma gekomen waarmee kinderen en daarmee de hele school letterlijk in beweging kunnen komen.

Meer lezen?

Kijk op deze pagina voor interessante artikelen met achtergrondinformatie over het effect van de combinatie van bewegen en leren.

Tot slot

Het onderzoeken en beantwoorden van de onderwijsvragen is een communityproject, een ‘imperfect work in progress’ waarbij de input van lezers en anderen van doorslaggevend belang is.

De antwoorden op deze onderwijsvraag zijn tot stand gekomen dankzij input, inzichten en bijdragen van onder andere Tijs van Ruiten en Jacques Dane (Nationaal Onderwijsmuseum, Dordrecht), Erno Mijland, Pedro de Bruyckere, via de vele reacties op Twitter, zoals je hier en hier kunt terugvinden en met dank aan Els Zoete, regisseur van de sportieve brede school Campus Caleidoscoop, ook aanwezig tijdens de uitzending.

Heb je nog aanvullingen, nieuwe inzichten of (vooral) wetenschappelijk onderzoek of harde data die bovenstaande argumenten verder onderbouwen of juist verwerpen? We horen het graag!
Wil je helpen met de beantwoording van de vragen van de komende weken? Graag! Dat kan via dit formulier.

Heb je zelf een onderwijsvraag of wil je mee discussiëren over de Onderwijsvragen? Gebruik de hashtags #onderwijsvraag of #onderwijsvragen op sociale media!