21 feb Regeneratieve educatie… een verkenning

Waar zijn we naar op zoek als we op weg zijn naar ‘regeneratie’ – en hoe vertaal je dit door naar het onderwijs? In dit blog over regeneratieve educatie neem ik je mee in de verkenning van hoe wij als œ Operation Education en ik persoonlijk dit nu ontdekken en wat wij zien en doen.

Educatie in plaats van onderwijs

Allereerst, misschien is het je al opgevallen, proberen wij het woord ‘onderwijs’ zo veel mogelijk te mijden en gebruiken we liever op die plaats ‘educatie’ of ‘ontwikkelomgeving’. Het woord ‘onderwijs’ is eigenlijk een wat ongelukkig gekozen woord. Het staat niet in de etymologie woordenboeken. Van Dale geeft als eerste betekenis‘ (geregelde) overdracht van kennis of vaardigheden’. En als werkwoord: ‘onderwijzen’: ‘onderrichten’.

Daarin besloten zit een heel beperkte relatie, namelijk eenrichtingsverkeer – terwijl iedereen die met kinderen werkt zal ervaren dat het altijd een samenspel van complexe interacties is, waarin pas echt geleerd wordt door aan te sluiten bij wat spontaan ontstaat. Daarnaast beschrijft het alleen ‘kennis en vaardigheden’, een wel heel beperkte opvatting van kinderen helpen zich te ontwikkelen en hun plek te vinden in deze wereld, in het leven. Wij kiezen dan ook waar mogelijk voor ‘educatie’: opvoeding, vorming – een veel bredere term, met een veel ruimer en meer holistisch perspectief. Opvoeding en vorming heeft altijd en overal plaats.

Deze toelichting vooraf is niet bedoeld als ‘lesje’ etymologie. Ik duid het op deze plek, omdat blijkt dat als we op zoek gaan naar regeneratieve educatie en een regeneratieve samenleving, woordkeuze ons kan helpen of belemmeren. Eigenlijk zijn we op zoek naar  heel nieuwe woorden, beelden en begrippen. Zo lang we die nog niet hebben, doen we het met wat we hebben en blijkt het soms behulpzaam om te lenen van andere (vak)gebieden om beter te kunnen duiden.

We zoeken hoe we ‘the logic of life’ weer terug kunnen brengen in de samenleving.

Regenerators Academy

We hebben nieuwe verhalen, nieuwe woorden, nieuwe beelden, nieuwe paradigma’s nodig om te kunnen veranderen. Deze zoektocht en ontwikkeling is een wereldwijde. Zelf ben ik al ruim een jaar op pad met ruim 300 pioniers in de Regenerators Academy, begeleid door Laura Storm. Dit is een internationaal collectief van pioniers met achtergronden in diverse sectoren: van Afrikaanse tribe leaders, activisten, healers tot initiatiefnemers van herbebossingsprojecten in de Amazone, indigenous leaders, leiders van Sea Shepard in Brazilië tot innovatiemanagers van overheden en bedrijven- die besluiten geen grondstoffen meer te willen gebruiken uit de natuur en op zoek zijn naar nieuwe relevantie. Het is een wonderlijke groep en een wonderlijk proces.

Wat mij echt raakt is dat iedereen een vergelijkbaar pad aan het lopen is, met dezelfde vraagstukken stoeit. Ook al hebben we allemaal een ‘functie’ in een organisatie, deze zoektocht is begint echt bij wie wij zijn, persoonlijk, als mens, maar collectief tegelijkertijd zo vergelijkbaar. Wij zijn de mensen die vaak de antwoorden hadden, maar hebben de antwoorden nu (nog) niet. We gaan het proces aan van loslaten van het oude om überhaupt bij de nieuwe antwoorden te kunnen komen.

Het is een pad van bewustwording, het zien met heel andere ogen, het afleren van gewoontes, het losmaken van het oude – pijn ook daardoor, want waarom doen en deden we onszelf, elkaar en de aarde dit oude aan? Maar het is ook een feest der herkenning en erkenning, want hoe ingewikkeld de situatie ook is waarin de wereld zich nu bevindt, we hebben het nu eindelijk over de dingen waar het echt overgaat en die we lange tijd eigenlijk wel wisten, diep van binnen, maar waarvoor nog geen plek leek te zijn. Nu wel. We zoeken hoe we ‘the logic of life’ weer terug kunnen brengen in de samenleving. We verbinden en leren met elkaar. Het is echt een ontdekkingstocht naar nieuw gebied waarvan de horizon voor ons uit schuift.

Regeneratie

De Regenerators gebruiken voor ‘regeneratie’ de definitie: “Regenerative means a process of renewal that leads to healthier and richer systems with more life, more aliveness and a better capacity to stay alive despite change and disruption.” Vertaald en door-vertaald naar het onderwijs kunnen we daarvan maken dat regeneratieve educatie, educatie is die leidt tot het gezond maken en laten floreren van individuen, de samenleving en planeet.

Iedereen zal hier andere ideeën en beelden bij krijgen. Dat is ook de bedoeling, want we hebben allemaal iets anders te doen in deze zoektocht, vanuit verschillende rollen. Dat is dus een individueel proces. Toch valt er al iets algemeens over te zetten en dat is dat je de richting vindt en op pad gaat, als je in al je keuzes die je maakt de natuurlijke behoeftes van mensen voorop zet. Vanuit het bewustzijn dat wij als mens natuur zijn – en dus dat als bijvoorbeeld aan onze natuurlijke behoefte niet voldaan is we per definitie niet kunnen groeien en ontwikkelen. Veiligheid, verbinding met de natuur, voeding, liefde komt eerst.

Daarbij ben je je ook niet alleen bewust van het welzijn van het individu, maar ook van het geheel. Wij zijn op alle mogelijke manieren verbonden met onze omgeving, met onze natuur. Wij zijn natuur. We hebben zowel het individu als het geheel te voeden en versterken. Dus je brengt nieuwe verbindingen aan en voedt deze. Je versterkt dat wat werkt. Je organiseert onderwijs in directe omgeving en leert van wat daar speelt, nodig is en ontstaat.

Een nieuw verhaal voor educatie; regeneratieve educatie

‘Ons onderwijs heeft een nieuw verhaal nodig’, hebben wij in het verleden vaak gezegd. Dit geldt niet alleen voor educatie, maar voor de manier hoe we naar al het leven kijken en onze samenleving met elkaar vormgeven. We zien en ervaren in deze tijd hoe de huidige systemen – zeker ook het onderwijssysteem – de mens, de natuur en de planeet tekort doen; al het leven te kort doen. We zien hoe het markteconomisch paradigma, waarmee wij zijn opgegroeid, waar wij zelf dus ook grotendeels het product en het resultaat van zijn en dat dan ook overal om ons heen is, mensen en natuurlijke processen – zoals ontwikkelen en leren – reduceert tot doelen, normen, meetbare en te optimaliseren objecten en processen.

Zodra je dat beseft zie je er steeds meer de absurditeit van in. Leven en ontwikkelen gaat immers over een natuurlijk proces, liefde, vertrouwen, plezier, samen, kronkelige wegen. We hebben dus echt op fundamenteel niveau anders te gaan zien, denken en doen. Het woord ‘radicaal’ is misschien nog meer van toepassing dan ‘fundamenteel’, al klinkt het soms wat activistisch, maar dat is wel waar het omgaat. Het woord radicaal is afkomstig van het Latijnse ‘radix’; de wortel, de oorsprong. We moeten terug – met de kennis die we nu hebben – naar daar waar we een minder handige afslag genomen hebben, waardoor we de verbinding met de natuurlijke processen, met de natuur, met dat wat logisch is in het leven, hebben losgelaten.

We zijn nu met elkaar op zoek naar dat nieuwe paradigma. Dat is de ontdekkingstocht en het creatieproces waar wij als œ Operation Education ons dagelijks voor inzetten. We ontdekken nieuwe bijzondere mensen, nieuwe ideeën, nieuwe woorden, beelden, ervaringen, die we naar het onderwijs brengen. In Expeditie Leiderschap dompelen we de deelnemers dan ook onder in regeneratief denken, regeneratief leiderschap, regeneratieve educatie Dat is soms ongemakkelijk, maar op een diep niveau vaak ook ‘thuiskomen’; diep van binnen voelen en weten we dat dit is wat we zoeken. En dat raakt iets heel dieps.

Zoals ik eerder aangaf, ‘regeneratie’ is ook geen zoektocht van het onderwijs alleen. Dit is de zoektocht van de hele samenleving. We kunnen behulpzame woorden, beelden en principes uit andere gebieden lenen om duiding te geven aan wat we voelen dat wil ontstaan. Regeneratie en regeneratieve processen gaan over principes uit de permacultuur, de kunstenaars mindset, holistisch denken, systemen bezien als ecosystemen, de natuur met al haar verbindingen, wisselwerkingen en samenwerkingen, natuurlijke (bio)ritmes. Veel van deze kennis is nog dagelijkse praktijk voor meer oorspronkelijk levende volken – soms zelfs gewoon nog bij onze grootouders. Het is er al. Door te leren vanuit al deze bronnen en de aanwezige kennis te delen komt dit denken steeds meer in een stroomversnelling. Puzzelstukjes vallen op hun plek, een nieuw netwerk, nieuwe ecosystemen vormen zich.

œ Ecosysteem

Om de groei en de kracht van het mycelium – geleend uit de wereld van de schimmels: het netwerk van alle draden van de schimmel, meestal grotendeels onder de grond – van regeneratieve educatie te stimuleren, creëerden wij in het afgelopen jaar het œ Ecosysteem. Het is een community – en netwerk met een missie – van pioniers in en om educatie, met daarbinnen alle diversiteit, uniciteit en de mogelijkheden voor verbinding en kruisbestuiving.

Tijdens de gezamenlijke avonden nodigen wij gasten uit die ons de behulpzame inzichten, ervaringen en kennis bieden vanuit hun eigen disciplines. Pioniers, kunstenaars, wetenschappers en visionairs. We bieden ook een podium aan alle initiatieven die nu ontstaan, op weg naar regeneratief onderwijs: initiatieven die zich inzetten voor het stoppen met meten, vergelijken en in hokjes indelen van leerlingen, schoolleiders die alternatieve ontwikkelomgevingen opzetten, leraren die de dingen radicaal anders doen. In deze kruisbestuivingen vinden we met elkaar nieuwe antwoorden, stapstenen naar de toekomst. Want hóe die er precies uitziet, dat kunnen we niet weten. Maar we weten wel dat we er alleen komen door deze zelf te visualiseren én met elkaar te gaan lopen.

Over Claudette de Graaf Bierbrauwer
“De wereld een mooiere plek maken voelt als mijn levensmissie, die ik vormgeef in oe Operation Education en in mijn gezin. Al zijn het als ik heel eerlijk ben in mijn gezin vaker mijn kinderen die mij hierin (luid, duidelijk en confronterend) voorgaan en voorleven, als twee echte ‘Earth keepers’ ;-) Met het ontdekken van het begrip ‘regeneratie’ viel alles in mijn leven op zijn plek. Alles wat mij eerder fascineerde, dat ik onderzocht of mij vragen bij stelde, ervaarde, als vanzelfsprekend zag. Ook al is deze tijd soms chaotisch, voor mij voelt het eindelijk logisch worden.”