30 nov Ruimte om met een nieuwe blik naar onderwijs te kijken

Mag ik jullie meenemen in een gedachte-experiment? Stel dat er een resetknop is. Een resetknop op ons onderwijssysteem zoals wij dat nu kennen. Wat als we dat helemaal opnieuw zouden kunnen inrichten? Hoe ziet het onderwijs er dan uit? Wat kiezen wij, als docenten, leiders, werkgevers, leerlingen, ouders?

Het begint met de vraag wat onderwijs is en wat het doel van onderwijs, ontwikkelen en leren is. Als ik denk aan leren, dan zie ik aan de ene kant het zich ontwikkelend individu en aan de andere kant de samenleving en de planeet. Een leeromgeving zoals een school, begeeft zich daar tussenin – de school is als het ware een oefenplaats tussen thuis en de samenleving.

Een breed spectrum aan rollen

In die samenleving vervullen we verschillende waardevolle rollen, die veel verder gaan dan een ‘betaalde baan’. Gedurende ons leven – en zelfs gedurende de dag – wisselen we die rollen ook nog eens af. Die oneindig grote diversiteit aan rollen die een mens kan vervullen in de samenleving past bij de oneindig grote diversiteit aan talenten, capaciteiten, motivaties, interesses, persoonlijkheden die mensen van nature hebben en die we in de loop van ons leven ontwikkelen.

Diversiteit

Als ik echter kijk naar wat we op dit moment in het onderwijs doen, dan beperken we ons maar tot een heel smal deel van dit vrijwel oneindig brede spectrum. We richten ons op het leren geven van het goede antwoord op een aantal gestandaardiseerde toetsen in een beperkt aantal vakken – en bepalen op basis van de uitkomst of mensen kunnen worden ingedeeld in ‘hoger’ versus ‘lager’. Daarmee doen wij onszelf als mensen, en onszelf als mensheid, ernstig tekort. Al onze systemen zijn ingericht op het gemiddelde, op een indeling in hoger versus lager en op standaardisatie – maar telkens weer blijkt dat hét gemiddelde niet bestaat. Geen enkel mens valt op alle factoren binnen het gemiddelde – en een indeling in hoger versus lager lijkt logisch, maar blijkt telkens weer onzinnig. Want zowel de economie als de natuur zijn aantoonbaar sterker bij een grote mate van diversiteit.

Exponentiële veranderingen

We zullen die diverse vaardigheden ook heel hard nodig hebben. Op dit moment leven we in een tijdperk van snelle veranderingen. De technologie ontwikkelt zich exponentieel. Wat betekent dat voor ons als mens? Er zal veel vraag komen naar mensen met capaciteiten die niet te vervangen zijn door computers, robots en kunstmatige intelligentie. Mensen met verbeeldingskracht, die kunnen samenwerken, die in staat zijn om zich een compleet nieuwe wereld voor te stellen. Mensen die van de een op andere moment kunnen omschakelen. Wat dan nodig is, is flexibiliteit, het vermogen om vragen te stellen, te onderzoeken, leiderschap, ondernemerschap, creativiteit, intuïtie. Heel veel mensen noemen dit ’21st century skills’. Je zou dit net zo goed ‘4de eeuw voor Christus-skills’ kunnen noemen, want het zijn precies díe capaciteiten die ons áltijd als mensheid in staat hebben gesteld om vooruitgang te boeken. Hoe zou het leven eruitzien als we in het onderwijssysteem meer belang hechten aan deze capaciteiten?

Honderd jaar

Dan is er nog iets anders om rekening mee te houden en dat is dat wij steeds langer leven. Volgens allerlei rapporten is de levensverwachting van kinderen die geboren worden vandaag de dag al 100 jaar. Wat betekent het om honderd jaar te leven in een samenleving die razendsnel ontwikkelt? Wat is dan belangrijk om te leren?

Oneindig potentieel

De uitdaging is dus om het leren zo te organiseren dat het ons lukt om het oneindig potentieel van mensen te ontwikkelen. En om te leren hoe je dat eigen en unieke potentieel een leven lang duurzaam en waardevol kunt inzetten in de samenleving. Hoe zou een dergelijk onderwijssysteem er uitzien? Het zou betekenen dat we de lerende weer in het centrum zetten, in plaats van het schoolsysteem. Het betekent dat je een heel spectrum aan verschillende leeromgevingen en leer-kráchten nodig hebt om de lerende te faciliteren. Want je kunt nooit van één leerkracht verwachten dat hij of zij kan helpen om dat volledige potentieel te ontwikkelen. Dit moeten wij kunnen orkestreren. Dankzij moderne technologie kunnen wij hier heel dichtbij komen, nu al en zeker in de toekomst.

Innovatie

Hoe komen we daar? Veel scholen voelen de behoefte om te ‘innoveren’. Nieuwe methodes, loslaten van jaarklassen, een nieuw vak, wel of geen iPads. Er is hier op dit moment veel discussie over in het onderwijs, discussie over het ‘wat’ en het ‘hoe’. Maar als we de nieuwe innovaties bouwen op onze huidige fundamenten, namelijk op een systeem dat bestaat uit schoolgebouwen, klaslokalen, lesroosters, aparte vakken, gestandaardiseerde testen – terwijl we niet meer weten wáarom we dit allemaal hebben – dan bouwen we een nieuwe wereld op de verkeerde fundamenten.

Waarom en waartoe

We hebben gemerkt dat het essentieel is eerst die fundamenten te bevragen, de historie te begrijpen, voor- en nadelen te bekijken en alternatieven te onderzoeken. Dat is de eerste stap om los te komen van het huidige systeem – van de status quo, van de gewoonte. Dan ontstaat er ruimte om met een nieuwe blik naar het onderwijs te kijken. En vervolgens jezelf en elkaar die allerbelangrijkste vraag te stellen: ‘waartoe dient het eigenlijk? Wat is het doel van onderwijs?’. Ik roep iedereen op om voor jezelf en met elkaar een helder antwoord op deze vraag te formuleren, deze op te schrijven en al je keuzes en beslissingen continu te toetsen aan dat antwoord. Want als wij allemaal gaan handelen in lijn met datgene wat we diep van binnen voelen en vinden waar het gaat om de ontwikkeling van mensen – dan brengen we gezamenlijk het hele systeem in beweging.