18 nov Mijn antwoorden op de vraag waartoe
Nachtenlang broedde ik op antwoorden. En daar zijn gebroken nachten met drie jonge kinderen heel geschikt voor… De vraag “Wat is het doel van onderwijs?” houdt me al drie jaar volop bezig. Telkens weer denk ik “Ja, ik heb het!”, als ik tegen woorden aanloop die vertolken wat ik al zo lang diep van binnen voel. Ook ik ben een moeder, ook mijn man en ik moeten keuzes maken wat betreft het onderwijs, de opvoeding en de ontwikkeling van onze kinderen. Ook wij zullen dus een helder antwoord moeten formuleren op basis waarvan wij beslissingen kunnen nemen.
Mijn antwoorden verdiepen zich ook telkens weer en worden aangescherpt dankzij de vele slijpstenen binnen en buiten het onderwijs die mij van repliek en opbouwende of kritische noten voorzien.
De vraag stellen, is hem beantwoorden. Daarom, als slotstuk van het drieluik over het waartoe van onderwijs, waarin ik eerder schreef over het belang van nieuwe antwoorden en de overwegingen bij het formuleren van antwoorden, geef ik je mijn eigen antwoorden op de vraag ‘Wat is het doel van onderwijs?’
Ik zie vier belangrijke doelen van onderwijs:
#1
Een substantieel potentieel blijft nu nog onbenut, simpelweg omdat huidige curricula en testmethodes nog niet in staat zijn dit volledige potentieel te adresseren. Stel je de voordelen eens voor van een onderwijssysteem dat elke lerende helpt het eigen volledig potentieel te ontketenen? Welk effect zou dat hebben op onze samenleving? Het waardevol inzetten van dit potentieel gaat verder dan het na-oorlogse ‘voorbereid zijn op een baan’ of ‘doen wat je leuk vindt’ (nu) – het gaat er om die twee samen te brengen en te leren hoe je er toe doet.
Neem bijvoorbeeld mensen die goed zijn in tekenen, in het visualiseren van ideeën. Op dit moment wordt de gedrevenheid en de capaciteit om te tekenen in het onderwijssysteem niet op grote schaal gestimuleerd, beoordeeld en gewaardeerd – maar in het bedrijfsleven worden illustrators, ontwerpers en video producers juist hoog gewaardeerd – beeld zegt vaak meer dan 1000 woorden. Wat als deze talenten al in een vroeg stadium ontwikkeld kunnen worden?
Ik geloof echt dat iedereen op zijn minst ergens briljant in is. Iets dat voor jouw persoon uniek en de moeite waard is. Neem bijvoorbeeld die lastige dyslectische straatjongen uit Rotterdam Zuid die toevallig de beste hip hop leraar in de wijde omgeving blijkt te zijn en andere straatkinderen leert om hun eigen waardigheid te ontwikkelen. Of de kapster – afkomstig uit een omgeving van advocaten en artsen, die haar beroepskeuze afwezen en haar verweten niet het maximale uit zichzelf te halen. Inmiddels leidt ze niet alleen een op alle niveaus succesvolle kapsalon, maar door de manier waarop zij naar mensen kijkt, en met de diepgaande gesprekken over de zin van het leven en de ontwikkelingen in de samenleving die zij met haar klanten voert, heeft ze misschien nog wel meer invloed op een betere wereld dan wanneer zij het ‘te verwachten’ pad zou bewandelen. In ieder geval doet ze het helemaal op háár manier, en maakt het haar en haar klanten zeer gelukkig.
Ik heb het gevoel dat als we er in slagen om het potentieel van iedereen te ontketenen en te leren hoe we het voor anderen waardevol en zinvol kunnen inzetten, we een heel nieuw tijdperk tegemoet gaan. Wat als we hiermee iedereen een gevoel van betekenis kunnen geven, van waarde. Een gevoel dat je ertoe doet, gewoon door wie je bent?
#2
Hoe kom je tot een origineel idee, een ontwerp, een plan. Hoe communiceer je dit, hoe maak je een prototype, hoe breng je het aan de man, hoe programmeer je een computer of robot. Dit gaat veel verder dan ‘voorbereiding’ op de toekomst, dat nogal passief is en misschien zelfs wel onmogelijk omdat we niet weten hoe de geschiedenis zich zal ontwikkelen. In plaats daarvan zouden we kunnen leren hoe we invloed kunnen uitoefenen op de samenleving; hoe we dingen en ideeën kunnen vormgeven, ontwerpen, ontwikkelen, verwoorden en verbeelden, hoe we dingen kunnen maken en programmeren.
Het vormgeven van de nieuwe wereld begint bij het kunnen vormgeven van je eigen wereld.
#3
We leven allemaal op dezelfde planeet, we ademen allemaal dezelfde lucht en tegelijkertijd boren we de bronnen van deze wereld aan, vechten we elkaars oorlogen en komen in aanraking met elkaars problematiek. We proberen angstvallig grenzen rond onze landen te trekken, maar we kunnen niet ontkennen dat het hard nodig is om gezamenlijk op deze planeet op te trekken, als één samenleving. Conflictoplossing, heldere interpersoonlijke communicatie, empathie en intercultureel begrip zijn waarschijnlijk cruciale eigenschappen om onze samenleving leefbaar te houden. Gezien vanuit de groeiende diversiteit aan culturen in de samenleving, maar ook gezien vanuit de dagelijkse school- en werkomgeving.
#4
Wat hebben we nodig voor een gezonde levensstijl? Wat hebben we nodig om te kunnen ontdekken wat bijdraagt aan iemands algemeen welzijn? Er is inmiddels zoveel bekend over het belang van juiste educatie in de eerste levensjaren en het levenslange positieve effect ervan. Het zorgen voor een gezond lichaam en voor een gezonde geest zullen essentiële vaardigheden zijn om te slagen in het leven. Scholen kunnen leerlingen helpen bij het toepassen daarvan, bij vinden van een goede balans tussen inspanning en ontspanning, en om hun persoonlijke prioriteiten in het leven te bepalen.
Wat is de rol van kennis?
En dan is er natuurlijk de vraag welke plek kennis daarbinnen heeft. Want wanneer er gesproken wordt over verandering van het onderwijs, duikt steevast de vraag op welke rol kennis daarbij speelt. Wat is het doel van kennis, van het hebben van kennis, van het verwerven en het testen van kennis? Ik zal je aan de hand van een eenvoudig model uitleggen hoe ik daarover denk:
Bovenaan in deze figuur staat het zelf – wie je bent. Aan de onderkant staat de omgeving, de wereld om je heen – de mensen, de planeet, het heelal, de technologie.
Inzicht
Aan de linkerkant staat het krijgen van inzicht. Om echt te begrijpen hoe de dingen zijn.
Met betrekking tot het zelf, is het van groot belang om te begrijpen wie je bent als mens, om je zelfbewustzijn te ontwikkelen, om te begrijpen wat je uniek maakt in termen van talenten, interesses, motivatie, waarden en vaardigheden. Te erkennen wie je werkelijk bent en niet proberen om iemand anders te zijn.
Met betrekking tot je omgeving is het belangrijk je te kunnen verbazen over de wonderen van de natuur, om echt te begrijpen hoe dingen werken. Ik zie kinderen voor me met twinkeling in hun ogen wanneer ze ontdekken hoe een vliegtuig kan vliegen, kinderen die compleet verrast zijn dat het heelal nog alsmaar groter wordt, kinderen die onze ecosystemen volledig respecteren.
Invloed
Aan de rechterkant staat invloed. Positieve invloed. Hoe kunnen we de wereld beter maken?
Met betrekking tot het zelf is het simpelweg zeggen “dit is wie ik ben” een voorbeeld van een statische denkwijze, in tegenstelling tot een op groei gerichte denkwijze. Het moet gaan over de wijze waarop je jezelf continu kunt ontplooien, hoe je nieuwe dimensies van jezelf kunt ontdekken, nieuwe vaardigheden kunt ontwikkelen.
Wat betreft de omgeving gaat het over het verleggen van de grenzen van dat wat bekend is, over de vooruitgang van technologie en van de mensheid, over het verbeteren van dingen, van situaties en over het vinden van nieuwe oplossingen.
Kennis
Aan de basis hiervan ligt kennis. Het is belangrijk kennis te verwerven om dit te kunnen realiseren. Het verwerven van kennis is naar mijn idee een middel en nooit een doel op zich. Hier zullen we ongetwijfeld nog menig debat over voeren – ik scherp mijn denken hierover graag aan andere meningen.
Eenheid
Dus dit zijn mijn gedachten over het doel van het onderwijs. Sommige mensen hebben al gezegd dat je er niet tegen kunt zijn. En als we er niet tegen kunnen zijn, misschien kunnen we er dan vóór zijn?
Ik beschrijf hogere doelen. Natuurlijk moeten ze verder worden onderbouwd en, als het om de organisatie van een school gaat, worden toegespitst op die specifieke situatie, maar het zijn op dit moment mijn uitgangspunten die ik graag verder aanscherp en bespreek.
Ik denk ook dat hogere doelen als deze kunnen fungeren als iets dat ons allemaal verenigt, dat ze eenheid kunnen brengen onder mensen die zich inzetten om het onderwijs te verbeteren. De doelen kunnen als criteria worden gebruikt bij het definiëren van dat wat ‘goed’ is en wat niet.
Hoe dan ook, laten we het met elkaar bespreken.
En formuleer ook je eigen antwoorden, vraag jezelf af waarom je de dingen doet zoals je ze doet, maak je opnieuw een voorstelling van onderwijs, van het doel ervan – en handel daar naar. Want ik geloof echt dat ieder van ons in staat is om het onderwijssysteem in beweging te brengen. Gewoon door je bewust te zijn van dat wat je werkelijk van binnenuit gelooft en door daarnaar te handelen. En ja, het zal gepaard gaan met veranderingen en die zullen pijnlijk zijn – maar ik heb telkens weer ervaren dat als je eenmaal de transformatie hebt doorstaan, alles uiteindelijk prachtig is.