03 sep Waarom hebben we lange zomervakanties?

Deze week zijn in heel het land de zomervakanties tot een einde gekomen. Maar waarom hadden we eigenlijk zomervakantie? We doen er allemaal aan mee, maar weten we eigenlijk wel waarom? Hoe is het zo gekomen, wat zijn de voordelen en de nadelen?

Met deze vraag starten we onze ‘Why-engine’. We willen de beweging die gericht is op transformatie van het onderwijs, voeden door heel systematisch en van alle kanten de status quo te onderzoeken – en beter te begrijpen waarom we de dingen zo doen in het onderwijs. Zonder te oordelen, met het doel een waardevolle en fundamentele discussie op gang te brengen en daarmee het onbewuste bewust te maken.

Hierbij een eerste aanzet met een eerste en actueel thema. Zie het als een pilot. Om te kijken of dit werkt. Graag jullie input en feedback.

Het plan is om, van een lange lijst met ‘Waarom doen we het zo?’-vragen, heel systematisch na te gaan:

1. Hoe is het zo gekomen? Wat is de historische onderbouwing?
2. Wat zijn de voordelen?
3. Wat zijn de nadelen?
4. Wat zijn alternatieven en wat is hun effect?

Daar gaan we dan, voor de eerste vraag: Waarom hebben we lange zomervakanties?

Hoe is het zo gekomen?

Het gekke is: we weten het niet precies. Wat? Ja, dat klopt. We weten niet precies waarom we lange zomervakanties hebben. Ook op het internet zijn weinig volledig sluitende verklaringen te vinden. De meest genoemde historische onderbouwing voor onze lange zomervakanties ligt in onze agrarische achtergrond: kinderen moesten hun ouders helpen op het land. Maar ook die verklaring is niet helemaal logisch – aangezien het zaaien gebeurde in het voorjaar en het oogsten pas in het najaar.

In sommige warme landen is er wel degelijk een coherente verklaring: omdat het gewoonweg te heet is. Maar in onze gematigde streken gaat die reden niet of nauwelijks op.

Wel zijn lange zomervakanties een wereldwijd verschijnsel – en loopt de duur in verschillende landen uiteen van 6 tot 14 weken.

Voordelen

Ik heb zelf afgelopen zomer weer aan den lijve ondervonden hoe heerlijk het is om er lange tijd tussenuit te zijn, zowel voor mezelf als voor de kinderen. Om de batterij weer op te laden. Om zonder schuldgevoel weg te kunnen, omdat er verder toch “niets” gebeurt.

Veel ouders merken dat kinderen een grote sprong in de ontwikkeling maken in de zomer: ze worden sterker, gaan vaak beter praten en ontwikkelen zich vooral fysiek en sociaal-emotioneel. Ik heb dat vroeger zelf ook altijd ervaren gedurende onze vakanties en merk dat ook aan onze eigen kinderen. Het positieve effect van met het gezin op vakantie kunnen gaan lijkt me daarom groot. Maar ik kan er online maar weinig onderbouwing, laat staan bewijsvoering voor vinden.

Nog een ander voordeel is dat lange en vaste vakanties ons een soort ritme geven, een voorspelbaarheid die door velen als heel prettig wordt ervaren.

[aesop_content color=”#000000″ background=”#ffff00″ columns=”1″ position=”none” imgrepeat=”no-repeat” floaterposition=”left” floaterdirection=”up”]Vraag: is er wetenschappelijke onderbouwing voor de positieve effecten van lange zomervakanties? Hoe ervaren jullie zelf de voordelen van lange zomervakanties?

[/aesop_content]

Nadelen

Over de ongunstige effecten van lange zomervakanties op het leren is wel veel bewijsvoering te vinden. Hier vind je bijvoorbeeld een meta-studie die op basis van een review van 39 andere studies concludeert dat de (gestandaardiseerde test-)scores gedurende lange zomervakanties achteruit gaan. Het verschijnsel is bekend als ‘summer learning loss’.

Maar het ergst is nog wel dat lange zomervakanties juist die groepen treffen die het leren het hardst nodig hebben: gezinnen met een lagere sociaal-economische status (SES). Oftewel: lange zomervakanties vergroten het gat tussen de ‘haves’ en de ‘have nots’. Is dat wat we willen?

Los van de scores op gestandaardiseerde testen: leren vergt volgens hersenwetenschappers herhaling. Er moeten nieuwe verbindingen aangelegd worden, als je dat proces onderbreekt kunnen die verbindingen (deels) weer verdwijnen. Het is net als een spier, als je die niet traint, verslapt hij.

Als we nog wat verder uitzoomen op de effecten van lange zomervakanties en kijken naar onze gehele maatschappij, zijn er nog andere nadelige gevolgen te noemen van de vaste en lange schoolvakanties:

Door de vaste tijden zijn de prijzen voor vakanties (reizen, accommodaties, et cetera) extreem hoog in het daardoor ontstane hoogseizoen. Deze hoge prijzen treffen de lagere SES gezinnen wederom harder dan de families die het ruimer hebben. In het goedkope seizoen weggaan is nou eenmaal niet toegestaan.

Er wordt nog altijd volop nieuwe capaciteit gebouwd om aan de groeiende vraag naar pieken tijdens die vaste vakanties te voldoen. Accommodaties die vervolgens vaak langdurig leeg staan gedurende de rest van het jaar. Hoe goed is dat voor onze planeet? Willen we dat?

Daarnaast zijn er, buiten de vakanties om, de lange files op de wegen en de daardoor verloren tijd en ingeademde vervuilende stoffen. Ook is er de economie die gedurende de lange vakanties vrijwel tot stilstand komt. En zijn er de ouders die over een heel jaar maar 25 vakantiedagen hebben en in de vakanties ofwel niet kunnen werken, ofwel zichzelf in allerlei bochten moeten wringen, dan wel flink in de buidel moeten tasten om de kinderen te kunnen opvangen. Hoe verhoudt zich dit met het beleid om mensen zo veel mogelijk aan het werk te krijgen?

[aesop_content color=”#000000″ background=”#ffff00″ columns=”1″ position=”none” imgrepeat=”no-repeat” floaterposition=”left” floaterdirection=”up”]Vraag: zijn er nog andere, niet hierboven genoemde nadelen te vinden van lange zomervakanties? Hebben jullie bronnen die de hierboven gedane beweringen onderbouwen, dan wel verwerpen?

[/aesop_content]

Alternatieven

Er bestaan scholen -ook in Nederland- die 50 of zelfs meer weken per jaar open zijn – en met succes. Zoals De School in Zandvoort (bekend van Tegenlicht, 50 weken open van 8.00-18.00u) en Laterna Magica in Amsterdam (52 weken open van 7.30-18.30u).

Daarnaast zijn er ‘Integrale Kindcentra’ en ‘Sterrenscholen’ op diverse plekken in het land te vinden die eveneens 50 weken per jaar open zijn. Behalve een enkele democratische school (vrijwel allemaal particulier bekostigd) ken ik nog geen VO (middelbare) school die de vaste vakanties heeft losgelaten.

In het buitenland bestaan er ‘year-long schools’. Hierbij is er geen vaste lange vakantie, maar zijn er meerdere langere vakanties door het jaar heen – bijvoorbeeld 45 dagen school en 15 vrij, of 60-20 of 90-30. Zie hier een artikel van de NEA (Amerikaanse National Education Association) over de voor- en nadelen van year-round schooling, inclusief links naar verder onderzoek ten aanzien van lange zomervakanties versus year-round schooling.

Dat je flexibele openingstijden niet ‘zomaar’ kunt implementeren laat de inspectie wel zien, die naar aanleiding van het “Experiment Flexibele Onderwijstijden” onder elf deelnemende scholen het volgende stelt:

Geconstateerd kan worden dat het invoeren van flexibele onderwijstijden een stevige interventie is. Om het concept te laten slagen, is een goede voorbereiding en een aantal randvoorwaarden nodig. Slechts één van de elf deelnemende scholen voldeed aan deze randvoorwaarden. Op basis van de kleine en diverse groep scholen die deelnamen aan het experiment zijn er geen conclusies te trekken over het effect van het experiment op de kwaliteit van het onderwijs. De inspectie beveelt scholen die succesvol met flexibele onderwijstijden willen gaan werken aan om te voldoen aan de volgende randvoorwaarden:

• een duidelijk door het bestuur goedgekeurd plan, waarin naast de organisatorische zaken vooral ook het onderwijsinhoudelijke deel goed is beschreven;

• een team dat achter het concept staat en flexibel (individueel) onderwijs kan geven;

• een goede aansturing door de directeur en controle op de kwaliteit van het onderwijs.

Het loslaten van vaste schoolvakanties (en vaste schooltijden) kan dus niet zomaar op zichzelf staan. Maar er zijn steeds meer scholen die een dergelijke verruiming willen om beter onderwijs mogelijk te maken.

[aesop_content color=”#000000″ background=”#ffff00″ columns=”1″ position=”none” imgrepeat=”no-repeat” floaterposition=”left” floaterdirection=”up”]Vraag: kennen jullie nog meer scholen (in Nederland of daarbuiten) die vaste vakanties hebben losgelaten? Wat zijn de effecten?

[/aesop_content]

Overweging en verdere vragen

De vraag is waarom het zo nodig is om onze batterij op te laden, waarom we gedurende het jaar zo uitgeput raken. Kunnen we de oorzaken van die uitputting aanpakken? Is het mogelijk om die fysieke en sociaal-emotionele ontwikkeling ook onder schooltijd optimaal te faciliteren?

Wat als je elk moment van het jaar op vakantie zou kunnen gaan, op een door jou zelf gekozen tijdstip? Wat als we daardoor de pieken kunnen opvangen en beter kunnen spreiden? Zouden gezinnen uit lagere SES-milieus dan ook vaker op reis gaan en zou dat positieve effecten hebben?

We zien je input en feedback graag tegemoet!