06 nov Ons onderwijssysteem doet de mens tekort
De voortdurende en oplopende spanningen in het onderwijs – met als symptomen het lerarentekort, de werkdruk, de thuiszitters, de ongemotiveerde leerlingen en de groeiende kansenongelijkheid – leggen een dieperliggend vraagstuk bloot: het systeem doet mensen tekort.
Het onderwijssysteem – zo blijkt ook uit ons Onderwijsvragenboek – is een ‘historische toevalligheid’, niet bewust vormgegeven op basis van wat we weten dat het goede is voor de ontwikkeling van mensen, de samenleving en de planeet. We hebben het huidige systeem met z’n allen in de loop van de tijd zo laten ontstaan uit onze hang naar controleerbaarheid, beheersbaarheid en efficiëntie. Het mag niet fout gaan; we willen het allemaal kunnen meten, volgen, verantwoorden en vergelijken. Maar daarin hebben we de factor ‘mens’ wel verloren laten gaan. Dat moeten we met elkaar zien te herstellen.
We moeten terug naar de vraag: ‘Waarom doen we wat we doen?’
Foto en installatie van Rune Guneriussen
Daar komen we door het met elkaar allereerst weer te hebben over de bedoeling: wat is nou echt belangrijk om te ontwikkelen, voor mensen, de samenleving en de planeet? En vervolgens datgene los te laten dat niet bijdraagt aan die bedoeling – zoals bijvoorbeeld de eenzijdige focus op cognitie, het uitgaan van gemiddelden, standaardisatie, het beoordelen van ontwikkeling met cijfers, et cetera. We moeten het vertrouwen in onszelf als leraren, als leiders, als mensen zien te herstellen en verder ontwikkelen. Dit geldt ook voor het vertrouwen in elkaar. De ‘schuld’ voor het niet in beweging kunnen komen wordt regelmatig bij anderen gelegd: bij de collega’s, de ouders, de bestuurders, de minister van OCW, de Inspectie. De ervaring leert echter dat óók deze partijen en instanties – wij allemaal dus – werken vanuit de beste intenties aan de ontwikkeling van kinderen, maar dat bijna iedereen vast is komen te zitten in de rollen in het huidige systeem, met de vaste processen en structuren – met daarbij te weinig ruimte en oog voor ieders eigen inbreng, voor onze menselijkheid. We zullen elkaar vanuit die diepste bedoeling weer moeten vinden, nieuwe vormen van samenwerken en organiseren ontwikkelen – en we hebben daarbij ieders inbreng en perspectief hard nodig. Zo bouwen we samen het nieuwe systeem. Stap voor stap.
Ruimte creëren door patronen te doorbreken
Overal in het land zijn scholen hard op zoek naar manieren om hun onderwijs anders in te richten. Deze beweging wordt gedreven door een sterke behoefte om beter aan te sluiten bij wat kinderen en jongeren nodig hebben, bij wat de samenleving nodig heeft, bij nieuwe inzichten uit de wetenschap en bij waarden die veranderen. En gelukkig zijn er al veel mooie voorbeelden van hoe het wel kan, zelfs binnen de huidige systemen.
Maar waar begin je als je zelf nog aan de vooravond staat van die ontwikkeling, of naar manieren zoekt om het beter te doen, om de al ingezette beweging te versnellen?
De eerste stap in dit proces is de bewustwording dat het vraagstuk op een dieper niveau ligt dan wat je met een nieuwe methode, met (alleen) extra geld of met digitale middelen en nieuwe vakken op kunt lossen. We moeten eerst een stap dieper, naar de fundamenten, naar de bedoeling: waarom doe ik wat ik doe? Waarom doen wij wat wij doen in onze organisatie, in het hele systeem? Wat is mijn bedoeling, waarom ben ik het onderwijs in gegaan? Wat is de bedoeling van onze organisatie, welke rol spelen wij in het leven van de kinderen, welke rol hebben wij in het geheel? Wat is in het algemeen de bedoeling van onderwijs, wat is echt belangrijk om te leren in het licht van wat we inmiddels weten?
De afgelopen jaren heb ik op vele studiedagen, teamdagen, workshops, symposia en festivals van scholen en andere onderwijsorganisaties, uit het volledige spectrum van onderwijs en ontwikkeling, kunnen bijdragen aan de verdere ontwikkeling van het onderwijs door precies dit te doen: terug te gaan naar de bedoeling van onderwijs. Vaak doe ik dat in de vorm van een keynote, een inspiratiesessie of een interactieve sessie, waarbij we met de aanwezigen op zoek gaan naar ieders antwoord op de bedoeling en gezamenlijk het onderwijs van de toekomst verkennen. Zonder duidelijkheid immers over je bedoeling, je essentie, je belofte aan de kinderen, je visie op ontwikkeling – je eigen heldere kompas – kun je makkelijk door van alles en nog wat van je koers afwijken en een speelbal worden van de waan van de dag.
Wat is in het algemeen de bedoeling van onderwijs? Wat is echt belangrijk om te leren in het licht van wat we inmiddels weten? Welke rol spelen wij in het leven van kinderen, welke rol hebben wij in het geheel?
Wat is de bedoeling van onderwijs?
Telkens weer raakt het me hoeveel wijsheid er al in de teams zit, hoe divers en daarmee waardevol die is. Iedereen formuleert de eigen intentie natuurlijk anders, in eigen woorden, en het vinden van je eigen geluid daarin is ook essentieel. Maar we blijken het in de kern echt, in overgrote meerderheid, diep van binnen, eens te zijn over waar onderwijs over zou moeten gaan: we willen dat het goed is voor mensen, voor de samenleving en voor de planeet. We willen dat we als mensen leren ontdekken wie we zijn, waar we voor staan, waar we naartoe willen in het leven, hoe we ieders eigen en unieke potentieel kunnen ontketenen, hoe we samen het leven leren en samen leren leven, hoe we eigenaarschap leren nemen over ons eigen leven en over de samenleving waarnaar we streven: vredig, gelukkig, gezond en duurzaam. Dat is klaarblijkelijk het verhaal van ons als mensen. We Weten (met een hoofdletter W) dus kennelijk heel goed waar het over gaat. Dat stemt hoopvol! Nu moeten we vooral op zoek naar ruimte voor dat ‘diepere weten’ – om ons daar (weer) door te kunnen laten leiden. Tijdens een inspiratiesessie neem ik je mee naar de bedoeling: van jezelf, van je organisatie en van het onderwijs. Wil je meer weten over de inspiratiesessie? Stuur ons dan een bericht, dan nemen we contact met je op.
Het blijkt telkens weer bijzonder waardevol om vanuit de verschillende perspectieven naar de onderwijsvragen te kijken
Duurzaam ontwikkelen vanuit de bedoeling in de praktijk
Zodra je binnen jouw leeromgeving vanuit de bedoeling gaat werken en de mens in het algemeen en het kind in het bijzonder (weer) centraal wilt zetten in het onderwijs, dan kijk je vanuit een ander bewustzijn naar je eigen school, naar de keuzes die je maakt, naar je eigen handelen. Zo’n veranderingsproces is niet lineair. Het is een gezamenlijke zoektocht, waarbij de praktijk soms weerbarstig kan zijn doordat je gewend was de dingen op een bepaalde manier te doen. Het blijkt soms lastig om ingesleten patronen los te laten. “Het zit nog niet in onze cultuur, in onze systemen”, “We zijn zelf ook in dit onderwijssysteem opgegroeid en opgeleid en het is hoe we het al jaren gewend zijn. We denken er niet eens meer over na, beseffen we nu”, en “Zodra we het één oppakken, blijken we weer tegen andere dingen aan te lopen”. Heel verklaarbaar dus. Daarbij is het ook spannend om het vertrouwde los te laten, voor iedereen.
Waarom doen we wat we doen?
Om teams te ondersteunen bij deze cruciale stap, hebben we de œ Onderwijsvragensessie ontwikkeld, een programma waarin je je gezamenlijk afvraagt: ‘Waarom doen we het eigenlijk zo?’ Je gaat met elkaar op zoek naar je eigen intentie en onderzoekt vragen als: waarom hebben we klaslokalen, waarom gebruiken we lesmethodes, waarom geven we cijfers, waarom hanteren we een gemiddelde, waarom onderscheiden we hoger versus lager? De vragen die het meest bij je oproepen onderzoek je verder: hoe is het zo gekomen, wat ervaren wij zelf als voordelen, wat zijn de nadelen. En kunnen we alternatieven bedenken die minder nadelig zijn en meer in lijn met onze bedoeling?
Een Onderwijsvragensessie is een interactieve sessie waarbij ieders bijdrage van groot belang is. Het blijkt telkens weer bijzonder waardevol om alle inzichten mee te kunnen nemen, om vanuit de verschillende perspectieven naar de vragen te kijken. Vaak blijken meerdere collega’s deze vragen ook al te hebben, maar ze niet eerder hardop hebben durven uitspreken, of ze onbewust met zich mee te dragen.
Het interessante is dat er veel meer ruimte is, of blijkt te zijn, eigenlijk ter plekke ontstaat, om de dingen anders te doen.
In combinatie met Het Onderwijsvragenboek, Expeditie Leiderschap, de interactieve inspiratiesessie ‘Wat is de bedoeling van onderwijs?’ en onze reeks œ Ontmoet Leiders in verandering hebben we nu nog meer manieren om schoolteams, schoolleiders en bestuurders te faciliteren om hun onderwijs duurzaam te transformeren en meer in lijn te brengen met de bedoeling; met de essentie van onderwijs in de wereld van vandaag en morgen.
Inspiratiesessie ‘Wat is de bedoeling van onderwijs?’
Tijdens een interactieve inspiratiesessie neemt Claire je mee naar de bedoeling: van jezelf, van je organisatie en van het onderwijs. We verkennen wat – meestal impliciet en onbewust, maar onmiskenbaar – het doel is geworden van onderwijs, hoe we nu als samenleving succes en resultaat bepalen. We onderzoeken of dat nog past bij waar jij zelf voor staat, bij wat jij voelt dat de wereld nodig heeft en verkennen samen de denkbeelden en ervaringen die bijdragen aan je eigen antwoord op de vraag: wat is de bedoeling? Wat is jouw belofte aan kinderen, aan de wereld?
Neem voor meer informatie over de inspiratiesessie contact met ons op, we laten je graag weten hoe we van betekenis kunnen zijn.
Beweging in onderwijs begint bij het stellen van fundamentele vragen en het ontdekken van persoonlijke antwoorden. Waarom doen wij de dingen zoals we ze doen? En wat is eigenlijk de bedoeling? In een Onderwijsvragensessie leer je als team vaardigheden om het gesprek op een fundamenteel niveau te voeren, ga je de ruimte zien die er is, vind je eigen antwoorden. Je leert als team je keuzes en je handelen in lijn te brengen met je bedoeling. We tonen je de eerste stap en leren je samen de volgende te zetten.