Antwoorden zijn beperkt, vragen zullen eindeloos zijn

Eva de Leeuw (23 jaar), maatschappelijk ondernemer en co-founder MBO UniverCity, stopte met school op haar negentiende. ‘Ikzelf heb jarenlang gedacht: er is iets mis met mij. Maar pas nadat ik stopte met mijn opleiding, ging ik mij ontwikkelen.’

Voor Het Onderwijsvragenboek schreef Eva het voorwoord. ‘Jullie hebben allemaal een liefde voor het onderwijs. En ik hoop dat dit mooie boek, gemaakt met liefde voor onderwijs, met liefde voor de ontwikkeling van jongeren, gaat bijdragen aan het stellen van nog meer vragen. Onderwijs ten behoeve van de mens en zijn ontwikkeling, om samen te kunnen werken, elkaar te blijven zien in wat we samen kunnen bereiken op deze planeet.’

Antwoorden zijn beperkt, vragen zullen eindeloos zijn

‘Voor mij was school een plek waar ik antwoorden moest leren, en moest herhalen. Het was niet de plek waar ik mijn eigen vragen mocht stellen, een plek waar ik uitgedaagd werd in mijn denken. Op het mbo heb ik ervaren dat er vooral geleerd wordt om dienstbaar te zijn. Vaak hoor je: ‘Zo zit dat nou eenmaal.’ Wij worden opgeleid om dienstbaar te zijn. Maar we kunnen heel veel meer, en daar moeten we ook gebruik van maken. Kijk naar de wereld van vandaag en morgen: we hebben nieuwe oplossingen nodig. We kunnen niet blijven hangen in het herhalen van het verleden.

Yuval Noah Harari vertelt in zijn boek Sapiens dat Columbus na zijn ontdekking van slechts een paar plekken op de wereld een volledig ingevulde landkaart maakte. Compleet met monsters, eilanden, nieuwe werelddelen. Het was een mooie versie waar veel fantasie in was gestopt. Mensen vonden het waarschijnlijk mooi, en ze dachten: o, oké, dat ligt dan kennelijk daar, en zo ziet het er daar dus uit. Ze zagen iets dat af leek, iets dat niet meer aangevuld of aangepast hoefde te worden, en gingen verder met waar ze mee bezig waren. Toen Amerigo Vespucci een landkaart maakte, tekende hij echter enkel de plekken in die waren ontdekt. Het overgrote deel van zijn kaart bleef daarom leeg. Het onbekende – het lege deel op de kaart – wekte nieuwsgierigheid op. De kaart was uitdagend: blijkbaar was er nog van alles te ontdekken. Al snel waren de havens leeg, de schepen waren de zee op gegaan, op zoek naar het onbekende.

Dit verhaal over die twee zo verschillende kaarten gaf mij het inzicht dat we nieuwsgierige wezens zijn. We willen allemaal leren, nieuwe dingen ontdekken. We willen weten waar we goed in zijn en we willen het gebruiken om deel te kunnen zijn van een samenleving, een maatschappij. Maar we willen niet alleen dienstbaar zijn, we willen van waarde zijn door iets nieuws bij te dragen. Geven wij met ons huidige onderwijs iedereen niet een ingevulde kaart, waardoor degenen die juist willen ontdekken, ervaren, continu worden afgeremd omdat de kaart zegt dat het is zoals het is?

Het onbekende – het lege deel op de landkaart – wekte nieuwsgierigheid op. De kaart was uitdagend: blijkbaar was er nog van alles te ontdekken.

Een van de grote uitdagingen van de toekomst gaat over de groeiende kloof tussen de mensen die wel meetellen en mensen die niet meetellen, tussen mensen met geld en mensen zonder geld. Ik ben ervan overtuigd dat onderwijs daar een belangrijke rol in speelt. Het reguliere onderwijs is goed, zo wordt beweerd, en veel jongeren profiteren ervan. We zijn trots op de kwaliteit van ons onderwijs, maar hebben we daar ook echt reden toe? Ik wil niet zeggen dat ons onderwijs voor niemand werkt, maar zolang het de sociale posities in de samenleving bepaalt, moet het iedereen ook gelijke kansen geven. Het niveau-denken beperkt ons in wat we samen zouden kunnen doen wanneer het meer verweven zou zijn. Wanneer we jongeren in niveaus indelen met als uitgangspunt een heel beperkte focus en op basis daarvan hun positie bepalen, missen we denk ik de samenwerking die juist zo mooi kan zijn.

In opdracht van het ministerie van OCW heb ik samen met mijn collega’s van Studio Moio onderzoek gedaan naar gelijke kansen in het onderwijs. Het werd me steeds duidelijker waarom onderwijs in de vorm waarin het mij werd gegeven, nooit goed bij mij heeft gepast en waarom het bij anderen soms ook niet werkt. Wat ik de afgelopen jaren heb gezien, is dat juist jongeren die op school uitvallen, die niet passen bij de ‘norm’, de kracht hebben om te vernieuwen, om nieuwe perspectieven te tonen. Het zijn stuk voor stuk jongeren met potentie, met een verhaal, en met soms meer pech dan gemiddeld, of met een andere manier van leren. Door in het onderwijs de focus te leggen op taalvaardigheid en cognitieve vakken denk ik dat het systeem zich beperkt tot een groep die nu stelselmatig wordt voorgetrokken. Wanneer we ook zouden toetsen op andere vormen van intelligentie, bijvoorbeeld oplossingsgerichtheid of sociale vaardigheden, zou er een andere hiërarchie ontstaan.

Voor veel jongeren is het lastig om nieuwsgierig te blijven als de dingen die je moet leren niet in verbinding staan met jezelf. Hun nieuwsgierigheid ligt vaak buiten de klaslokalen.

Het is zonde om deze ‘andere’ jongeren te willen normaliseren om ze maar in het systeem te laten passen, want juist hun eigenheid maakt hen waardevol, hun levens maken hen interessant. Voor veel jongeren is het lastig om nieuwsgierig te blijven als de dingen die je moet leren niet in verbinding staan met jezelf. Het zijn jongeren voor wie het reguliere onderwijs vaak te beperkt is. Hun nieuwsgierigheid ligt buiten klaslokalen. Samen met collega’s zijn we nu zelf onderwijs gestart, gericht op de ontwikkeling van de jongeren die buiten het systeem vallen. Daarbij is het klaslokaal de hele stad. Met maatschappelijk betrokken onderwijs dagen we hen uit om aan een wereld te bouwen waarin iedereen van waarde kan zijn en de vraagstukken van morgen een plek hebben.

Jullie hebben allemaal een liefde voor het onderwijs. En ik hoop dat dit mooie boek, gemaakt met liefde voor onderwijs, met liefde voor de ontwikkeling van jongeren, gaat bijdragen aan het stellen van nog meer vragen. Onderwijs ten behoefte van de mens en zijn ontwikkeling, om samen te kunnen werken, elkaar te blijven zien in wat we samen kunnen bereiken op deze planeet.

Hoe naar mijn idee onderwijs van de toekomst eruitziet? Daarop heb ik geen direct antwoord. Antwoorden zijn beperkt, vragen zullen eindeloos zijn. Ik denk dat het juist tijd is om vragen te stellen en samen die zee op te gaan, om te kijken wat er mogelijk is.’

Eva de Leeuw

Eva schreef het voorwoord van Het Onderwijsvragenboek en vatte het samen in een schitterende animatie. 'Laat ruimte ontstaan voor de waarom-vraag, want dan worden we onszelf weer bewust waarom we doen wat we doen.'

Het Onderwijsvragenboek is een onderzoek naar het waarom in onderwijs, naar de historische achtergrond, naar de voordelen, de nadelen en de mogelijke alternatieven. De inzichten in dit boek geven duiding, context en taal aan het onderbuikgevoel dat bij veel mensen leeft: is dit onderwijssysteem nog wel het juiste? Past het nog wel bij deze tijd? Kán en mág het ook anders? Je kijkt met andere ogen naar ons onderwijs en ervaart de ruimte voor eigentijds onderwijs.

‘Door de druk om normaal te doen krijgt alles wat afwijkt van de norm al gauw het stempel abnormaal, of asociaal, ongewenst, niet te tolereren. Zo haal je de mooiheid uit mensen weg. Gekte, de mogelijkheid van het normale af te wijken, maakt je vrijer, creatiever, gelukkiger.’

Een artikel in de Groene Amsterdammer over het eigenzinnige onderwijs bij Studio Moio, een ‘rebel in het schoolsysteem‘.