Rich van den Berg – senior beleidsadviseur Passend Onderwijs |voormalig onderwijzer | vernieuwend schoolleider
Het gaat om het kind en niet om het systeem, daar zal ik tot mijn laatste snik voor strijden.
Onderwijs zit in mijn bloed. Ik kom uit een onderwijs gezin. Mijn ouders, drie van mijn zes broers en ik werden onderwijzer. Mijn vader was leraar op de Pedagogische Academie en ik zat bij hem in de klas. Zijn kijk op het leven en onderwijs is bepalend voor mijn ontwikkeling geweest. Hij ging echt voor de inhoud en was socialist in hart en nieren. Mijn moeder was een gelovige vrouw met een linkse inborst. Zelf heb ik altijd iets gehad met het hogere. Ik ben zeer betrokken bij de kerk, maar ik geloof niet in een God die alles regelt.
‘De waarheid bestaat niet’ was mijn vaders credo en dat heb ik van hem overgenomen. Ik weet dat iedereen een eigen waarheid heeft. Dat is ook ieders goed recht. Als wij dat allemaal beseffen en daar naar handelen, dan houden we op met oorlog voeren. Belangrijk voor mij is ook om mensen in hun waarde te laten.
Inclusief onderwijs
Ik ben pacifistisch opgevoed en een democraat in hart en nieren. Harmonie vind ik belangrijk. Ik vind dat je altijd met elkaar in gesprek moet gaan en dat je er alleen maar uitkomt als de dialoog op een respectvolle wijze gevoerd wordt. Diversiteit en inclusiviteit zijn ook belangrijk thema’s voor mij. Ik kwam er in mijn pubertijd achter dat ik op vrouwen val. Nu ben ik al veertig jaar samen met Hetty. We hebben een zoon van 22 jaar en een pleegdochter van 14 jaar die vanaf haar achtste maand bij ons woont. Bij onze zoon is al jong vastgesteld dat hij op bepaalde gebieden zeer talentvol is. Hij past echter niet in het schoolsysteem. Hij kan weinig met testen en toetsen, terwijl hij wel gymnasiumniveau heeft. Ondanks dat heeft hij toch de Havo gehaald, omdat hij per se zijn passie wilde volgen in de muziek. Nu zit hij op het conservatorium. Onze pleegdochter is creatief en intelligent, maar heeft dyscalculie en dyslexie. Vanuit onze onderwijs achtergrond kunnen wij haar begeleiden en steunen en begrijp ik waar haar uitdagingen liggen. Als zij bij haar moeder was opgegroeid, dan had ze nooit deze weg kunnen bewandelen. Over kansenongelijkheid gesproken! Nu zit ze op VMBO basis-beroeps en het gaat goed. Wat zijn wij trots op onze kinderen. Een oud-collega zei vaak tegen mij, deze kinderen zijn niet voor niets bij jullie gekomen. En zo voelt dat ook.
Ik ben na de pedagogische academie gelijk gaan werken in het speciaal onderwijs. Ik wilde het verschil maken. Twintig jaar lang heb ik binnen het dovenonderwijs lesgegeven en daar ook leiding gegeven. Inmiddels zijn er geen dovenscholen meer. Dove kinderen gaan naar reguliere scholen mét extra ondersteuning. Die mogelijkheid zou er voor alle kinderen moeten zijn in het regulier onderwijs. In het huidige onderwijssysteem worden kinderen op basis van toetsuitslagen in ‘een hokje’ geplaatst. Het kind moet zich aanpassen. Dat kan niet de bedoeling zijn. Naar mijn idee dient de onderwijsomgeving zo te worden ingericht dat ruimte er is voor diversiteit, voor verschillende leerstijlen, voor (talent)ontwikkeling, met motivatie van leerlingen als vertrekpunt. De onderwijsomgeving past zich aan aan wat een kind nodig heeft om zich te ontwikkelen. Dát is passend onderwijs.
Dienend leiderschap
In mijn vrije tijd ben ik pottenbakker. Ik ben ceramist met een eigen atelier. Dat is echt een fijne hobby waar ik mijzelf helemaal in kwijt kan. Dan doe ik de deur dicht en heb ik rust. Ik ben ook imker. Was ooit voorzitter van de vereniging, maar de afgelopen jaren heb ik daar geen tijd en aandacht meer voor gehad. Ik heb wel het plan om dat weer oppakken.
Van jongs af aan nam ik van nature vaak de leidersrol op mij. Zo nam ik mijn tweelingbroer altijd overal mee aan de hand en was ik al jong klassenvertegenwoordiger en aanvoerder van het korfbalteam waar mijn broers ook in speelden. Ik zat in het bestuur van de kerk en ik was de afgelopen twintig jaar directeur Passend Onderwijs in Leiden. Ik werk al zesenveertig jaar in het onderwijs en ook daar kom ik overal in een leiderschapsrol. Dat past mij blijkbaar, anderen zien in mij die leider en ik geef er ook gehoor aan. Ik ben niet zo zeer een volger, eerder een trekker.
Ik ben nog nooit een goede schoolleider met een slechte school en een slechte schoolleider met een goede school tegengekomen. Daarom trekt mij het werk van Operation Education aan, zij richten zich op schoolleiders, want daar moet het gebeuren. Vanuit dienend leiderschap en niet van bovenaf. In 1994 werd er een schoolleiders opleiding gestart, dat was toen nieuw. In die tijd kwam men erachter dat leidinggeven op een school een apart vak is. Dat sprak mij gelijk aan. Op die opleiding kwam ik Harry Timmermans tegen, ook een schoolleider. Via ons netwerk van oud studenten en nu schoolleiders hebben we contact gehouden en via Harry leerde ik Claire Boonstra kennen.
Samenwerking onderwijs en jeugdhulp
Onderwijs en jeugdhulp zouden samen moeten werken, maar tot aan het ministerie is alles opgeknipt, terwijl we een kind pas echt kunnen helpen als we met het kind, de ouders, gezinswerker en leraar samen om de tafel te gaan zitten. We streven naar een situatie waarin de jeugdhulpwerker in de school komt en vanuit school wordt ingezet, zodat er één lijn is en niet twee aparte teams zijn die zich bezighouden met één kind en zijn of haar gezinssituatie. Ouders willen niet graag naar jeugdhulp, maar staan wel vaak open wanneer het een gesprek met iemand van school is. Dat is veel toegankelijker, alleen komt vervolgens steevast de vraag: wie gaat die ondersteuning dan betalen? De gemeenten hebben geld voor de jeugdhulp en schoolbesturen hebben geld voor onderwijs, maar het moet samengaan in belang van het kind. Gelukkig worden er nu wel stappen in de goede richting gezet. Ik ben hier al twintig jaar mee bezig. Onderwijs en jeugdhulp worden nu steeds vaker één verhaal, maar we zijn er nog lang niet. Het gaat om het kind en niet om het systeem, daar zal ik tot mijn laatste snik voor strijden.
Waar ligt je kracht?
Enkele jaren geleden heb ik een biografische coaching gedaan waarbij je per zeven jaar kijkt naar de belangrijke kruispunten in je leven en wat mijn richting bepaalden. Wat daar uitkwam was dat mijn belangrijke levenskeuzes vaak worden bepaald door mensen die het minder hebben: mensen met beperkingen en achtergestelden. Vroeger had ik een vriendinnetje met een ernstig spasme, ze was heel intelligent, maar werd beoordeeld op die beperking. Dat vond ik zo oneerlijk. Mijn oudste broer heeft ook een beperking door zuurstoftekort bij de geboorte en kwam in een sociale werkplaats met een IQ van 120. Omdat er niet goed werd gekeken naar wat zijn talent was. Wat ik wens is dat we veel meer gaan denken vanuit talent, in plaats vanuit beperking. Wat is jouw talent en op welke manier kunnen we je daar mee stimuleren Hoe wil jij je als mens ontwikkelen en waar ligt je kracht?
Mijn droom is om binnen het onderwijs uit te gaan van diversiteit en zo toe te werken naar inclusief onderwijs én een inclusieve samenleving. Gelijke rechten en uitgaan van verschillen. Dat betekent ruimte voor maatwerk en persoonlijke ontplooiing op alle niveaus.
Coach van Expeditie Leiderschap
Ik ben dit jaar een van de coaches van Expeditie Leiderschap. Met alle ervaring die ik heb opgedaan sta ik klaar om me in dienst te stellen van de transformatie van het gehele systeem. Ik ga de deelnemers mee nemen in dat proces en ze motiveren, stimuleren en enthousiasmeren om ook daadwerkelijk stappen te zetten in hun eigen scholen. Vanuit hun hart en zonder zich onnodig te laten tegenhouden door de ‘maren’ van geld, vastgeroeste gewoontes, schoolsystemen etcetera. Schoolleiders moeten het gaan doen.
‘Wij kennen Rich als een gepassioneerde en positieve vrouw, zeer betrokken bij kinderen en dan vooral diegenen die iets extra’s nodig hebben. Ze staat voor inclusiviteit en heeft een talent voor natuurlijk leiderschap. Ze inspireert andere onderwijsprofessionals om de grenzen op te zoeken, brengt school en jeugdhulp bij elkaar en kan vanuit haar rijke school en jeugdzorg ervaring mensen goed begeleiden in hun transformatieproces. Voor Rich bestaan er geen beren op de weg, maar alleen maar kansen.’
Claire Boonstra