Transformeren kun je leren

Stel, je wilt jouw school transformeren of een nieuwe school starten. Dan heb je misschien het gevoel dat je voor een onmogelijke opdracht staat. En ja, dat is een enorme uitdaging en je komt geheid tegenslagen en hobbels tegen gaandeweg. Maar wees gerust: je staat er niet alleen voor. Je kunt putten uit al onze kennis, onderzoek en inzichten die we de afgelopen jaren hebben verzameld en uit de ervaringen van zoveel andere leiders die je voor zijn gegaan. En: transformeren kun je écht leren. Je wordt er zelfs steeds beter in. In dit artikel helpen we je een handje op weg.

Bij het creëren van eigentijds onderwijs is er geen blauwdruk van de ‘ideale organisatie’ of het ‘ideale concept’. Voor iedere school zijn er andere dingen die werken. Iedere school heeft immers zijn eigen context en unieke mensen, met hun eigen visie. En die visie, daar draait het om. Uit ons eigen onderzoek blijken er namelijk drie leidende principes te zijn voor een succesvolle (onderwijs)organisatie van eigentijds onderwijs:

Er is een heldere visie op de bedoeling van wat je samen nastreeft.
Deze visie wordt door iedereen in de organisatie doorleefd en voorgeleefd.
Het eigenaarschap ligt daarbij op de juiste plaats: besluitvorming vindt plaats op niveau van impact.

Als aan deze drie voorwaarden wordt voldaan, kun je vanuit daar de ruimte en het vertrouwen geven aan het team om dát neer te zetten waarvan zij vanuit hun ervaring en professionele expertise zelf menen dat het het goede is. Dan gebeuren er dingen in de school die zo mooi zijn dat je ze nooit zelf van tevoren had kunnen bedenken.

Wat opvalt is dat in deze teams werkdruk nauwelijks nog als probleem wordt gezien, omdat iedereen voldoende autonomie voelt. Doordat iedereen veel eigenheid inbrengt, is de toewijding groot. De scholen hebben geen lerarentekort omdat de leraren er graag werken. In dit soort scholen zijn leerlingen vaak ook betrokken bij het vormgeven van het onderwijs en gaan ze mede daardoor vaker met plezier naar school.

Van binnen naar buiten

Het is eigenlijk heel logisch dat een geslaagde transformatie begint bij zo’n heldere en eigen visie; natuurlijke en succesvolle verandering begint van binnenuit. Denk aan een vlinder die ontpopt uit een cocon. Of een plantje dat onder de grond ontkiemt. Dat geldt ook voor onderwijs. Het begint bij degenen die opstaan en initiatief durven te nemen. Bij de overtuiging dat een andere werkelijkheid bij jezelf begint en dat ‘het systeem’ zal volgen. In eerste plaats is het dus belangrijk dat je jouw visie vóórleeft en daarin congruent bent. Onze spiegelneuronen doen de rest: wie goed doet, doet goed volgen.

Als schoolleider moet je dus weten waarom je de dingen wil doen zoals je ze wil doen, waar je vandaan komt en waar je naartoe wilt. Je moet weten wat jouw drijfveren zijn. Verbonden zijn met wie je echt bent. Daar heb je zelfkennis en reflectie nodig. Letterlijk je horizon verbreden en levenservaring opdoen.

Samenwerken als ecosysteem

De beweging die nu gaande is in het onderwijs, wordt gevoed door het besef dat er cruciale waarden zijn die een plek verdienen in de basis van ons onderwijs. Allereerst het besef dat we het allemaal samen doen – dat wij het systeem zelf zíjn. En dat ieders eigenheid daarbinnen nodig is én het geheel versterkt. Teams werken net als de biologie: hoe meer biodiversiteit er is, hoe sterker het ecosysteem. Je hebt de ander nodig om elkaar te bevragen, ideeën aan te scherpen, alle invalshoeken mee te nemen. Je hebt de ander ook nodig om jezelf te leren kennen, feedback te krijgen en tot ideeën te komen die je in je eentje niet had kunnen bedenken. Belangrijk hierbij is dat je met elkaar in gesprek blijft, de verbinding opzoekt, je kwetsbaar durft op te stellen naar elkaar en écht naar elkaar luistert.

Transformatie begint bij degenen die opstaan en initiatief durven te nemen.

Exploreren en experimenteren

Als je helder hebt wat je visie is, iedereen zich daarmee op zijn eigen manier verbindt en alle neuzen dezelfde kant op staan, kun je gaan ontdekken: de situatie exploreren. Wat is hier nodig? En wíe is hier nodig? Met het antwoord op die vragen ga je experimenteren. Je probeert, leert, past dingen aan. Het ontwikkelen van onderwijs is een heel organisch en cyclisch proces. Iedere verandering heeft invloed op het geheel, waardoor er steeds weer iets nieuws nodig is voor een volgende ontwikkeling. Vertrouwen is daarbij het sleutelwoord. En moed en lef, om een beetje risico te durven nemen.

Growth mindset

Wat ook nodig is, is een growth mindset: de basishouding en het geloof dat kinderen – en het team – hun talenten en vaardigheden kunnen ontwikkelen door inzet, leren, doorzetten, zichzelf uitdagen, fouten maken, vallen en weer opstaan. De overtuiging dat ieder kind heel nieuwe dingen kan leren, op allerlei gebieden, in plaats van dat dat wat ze kunnen een statisch en vaststaand gegeven is. Deze growth mindset moet je kunnen vóórleven aan de kinderen: sta open voor het nieuwe, zie kansen en benut ze, en durf fouten te maken.

Fouten durven maken

We leren kinderen dat het oké is om fouten te maken, dat leren draait om oefenen. Waarom zijn we dan zelf vaak zo bang om fouten te maken? Als je aan iets heel nieuws begint, zoals een nieuwe school starten, dan heb je niet direct je oplossing of hét antwoord. Je zult altijd ‘fouten’ maken. Het is juist belangrijk dat je met elkaar tot inzichten komt. Die interactie moet je organiseren. Als je als team of leraar de leerlingen betrekt bij het ontwikkelen van nieuw onderwijs, geef je ook nog eens het goede voorbeeld: ‘Jongens, dit was niet handig van ons. We proberen iets anders.’ En vergeet niet om stil te staan bij wat wél allemaal goed is gegaan.

“We moeten echt nederig zijn, dienend zijn aan de ontwikkeling van kinderen. We moeten daarbij alleen maar denken in kansen, in mogelijkheden. Alles kan. De vraag is alleen maar hoe, en nooit óf het kan”- Karin van Zutphen, begeleider Expeditie Leiderschap

‘Niet weten’ in het ‘ondertussen’

Zodra je als school het ‘oude’ loslaat en op weg gaat naar de toekomst, bevind je je in het ‘ondertussen’. Dit is een periode waarin je het ‘oude’ bewust loslaat en op zoek gaat naar nieuwe antwoorden – en ze dus nog niet hebt. Dit is inherent aan transformatieprocessen. Het is misschien een wat oncomfortabele fase, maar het is een essentiële fase die nodig is om dat te laten ontstaan wat nodig is.

Leiderschap vs. Management

Wat de school en het team nodig hebben in zo’n tussenfase is leiderschap. Geen manager die uitdenkt wat nodig is, plannen schrijft, instructies geeft, zelf beslissingen neemt en op resultaten stuurt door middel van controle en beoordeling. Nee, échte leiders die richting geven, betrokken zijn bij de organisatie, invoelen wat nodig is, waar potentie zit. Een leider die het team stimuleert de eigen doelstellingen te bereiken en hen helpt prioriteiten te stellen, processen begeleidt en het team faciliteert.

Expeditie Leiderschap

Heb jij in je zitten wat nodig is om een echte leider te zijn? Voel je dat het aan jou is om voor te gaan in deze transformatie? En wil jij ontdekken wat jouw drijfveren zijn, wie jíj bent en hoe je dat tot uiting wilt brengen in jouw onderwijspraktijk? Of sta je open om te leren hoe je leiding geeft aan het onderwijs van nu, terwijl je werkt aan de ontwikkeling van het onderwijs van de toekomst, zonder dat je weet hoe dat er precies uitziet? Doe dan mee met Expeditie Leiderschap. Een jaarprogramma waarin je jezelf – samen met een groep gelijkgestemden – ontpopt tot leider van het onderwijs van de toekomst. Je bent van harte welkom.