Terug naar de bedoeling van de vrijeschool

Frank Merten was vijf jaar lang directeur van de Westfriese Vrije School Parcival in Hoorn. Toen hij startte, stonden de opbrengsten van de school onder druk. Om te voorkomen dat de school als ‘zeer zwak’ zou worden aangemerkt door de inspectie, legde hij de focus op taal en rekenen. Maar na een tijd zorgde dat bij steeds meer collega’s en ouders voor een vervreemd gevoel: “zijn we nog wel een vrijeschool?”. Dit was voor Frank en zijn team het teken om een Onderwijsvragensessie te plannen met Claire en Claudette. Om terug te gaan naar de bedoeling van Parcival. En dat leverde mooie resultaten op.

Hoewel Frank zijn hele leven in het reguliere onderwijs werkte, draaide zijn blik op onderwijs 180 graden toen hij een aantal jaar geleden voor het eerst binnenstapte op een vrijeschool. Zijn hele visie op onderwijs veranderde. Frank: “Ik leerde er enorm veel van. Waar ik het eerst vreemd vond dat er geen digiborden waren, kijk ik nu op een veel holistischere manier naar de ontwikkeling van kinderen.”

“We laten kleuters kleuters zijn.”

Hoofd, hart, handen

“We zeggen wel altijd dat een kind méér is dan taal en rekenen, dat het gaat om hoofd, hart en handen. Maar pas op de vrijeschool merkte ik wat dat écht betekent. We hebben hier een heel andere kijk op het kind dan in het regulier onderwijs. We doen veel met kunstzinnige vorming. Aan de inhoud proberen we bijvoorbeeld altijd iets met zingen of knutselen te koppelen. En we laten kleuters kleuters zijn. We vertrouwen erop dat ze vanzelf willen gaan rekenen en schrijven als ze eraan toe zijn. In het begin vond ik dat best lastig: ‘Halen ze dat wel in?’. Het antwoord is: ja.”

Meer oog voor het individu

Niet alleen zijn visie op onderwijs veranderde, hij veranderde zelf ook. “Ik was altijd erg ‘blauw’. Ik was van het regelen, ordenen en cijfertjes. In mijn ogen hoorde professioneel gedrag zakelijk te zijn. En dat beeld nam ik mee de school in. Sinds ik bij Parcival werk, is daar een hele scheut zachtheid bij gekomen. Ik heb meer begrip voor de leerlingen, waar ze vandaan komen en in welke leeftijdsfase ze zitten. Maar ook voor de leerkrachten. Ik zie hoe hard ze werken, met de liefde voor de kinderen en hoe ze altijd kijken naar wat de kinderen nodig hebben. Ik voel ook veel meer ruimte om te kijken naar de individuele collega’s en hen te geven wat ze nodig hebben.”

“Fascinerend genoeg is de bedoeling van ieder schoolteam vrijwel hetzelfde.”

Onderwijskwaliteit in de vrije school

De laatste jaren worstelde Parcival met de inrichting van het onderwijs. Ze wilden de ‘meetbare’ kwaliteit hoog houden, zodat ze de inspectie van hun dak zouden hebben én tegelijkertijd innoveren en vasthouden aan hún eigen bedoeling van onderwijs. Frank: “We zochten naar hoe we taal en rekenen konden verbinden met de principes van de vrijeschool. We waren op zoek naar onze kern en hoe wie die overeind kunnen houden. Dat was de reden om een Inspiratie- en Onderwijsvragensessie te doen met Claire en Claudette.”

Wat is échte onderwijskwaliteit?

Claire: “In de loop der jaren is Parcival steeds ‘meer regulier’ geworden dan in lijn zou zijn met ontwikkeling vanuit de eigen oorsprong. Je merkt hier heel erg de wet van de remmende voorsprong: het zijn pioniers, die eigenlijk honderd jaar geleden al het pad ingeslagen zijn waar nu veel mensen in het reguliere onderwijs naar op zoek zijn. Maar doordat ze al die tijd op de troepen vooruit liepen, zijn ze ook vaak teruggeroepen. Ze worden zó lang al aangesproken op het aantonen van hun kwaliteit, op het afwijken van de norm, dat het hen terughoudend en onnodig zelfkritisch heeft gemaakt en nu – zo lijkt het – tegenhoudt om zich verder te ontwikkelen. En dat is zonde.

Voor ons was het al snel heel duidelijk: het team van Parcival mag zich weer bewust worden van hun wortels, van hun eigen bedoeling. Zelden maken we groepen mee die zo goed weten waar ze voor staan en wat kinderen nodig hebben. Wat zij nodig hadden was een eyeopener over wat échte onderwijskwaliteit voor henzelf nu eigenlijk is.”

“Dit was de beste studiedag ooit!”

Op zoek naar de bedoeling van Parcival

“We onderzochten de herkomst van het systeem, het hoog-laag-denken en standaardisatie. De focus op meetbaarheid, externe verantwoording en toetsen – en de effecten daarvan. Dat hebben we afgezet tegenover wat de wet nu werkelijk zegt en wat het team zelf belangrijk vindt aan het vrijeschool-gedachtengoed. (In de wet staat hier namelijk nauwelijks iets over. Scholen zijn vaak veel vrijer dan ze denken, terwijl er wel allerlei andere waardevolle dingen juist wél in staan, die ook dicht bij de woorden van de vrijeschool staan.)

Dit leverde prachtige uitkomsten op met mooie creaties, beelden en lemniscaten. We hadden het ook over de context van de school. Hoe breng je de wijk, de ouders en andere betrokken bij elkaar? Tot slot ging iedereen bij zichzelf te rade over wat hun eigen belangrijkste drijfveer is om te doen wat ze doen. Het fijne was dat we de volledige dag hadden om hier met het team in te duiken.

Het mooie vond ik dat de bedoeling van hun onderwijs iets vrij universeels was voor de groep. Diep van binnen weten ze heel goed waar ze voor staan. Het zijn stuk voor stuk erg capabele mensen die heel goed weten wie ze zijn, waar ze voor staan en zo ook voorleven.”

Een kijkje buiten de vrije schoolbubbel

Frank: “Deze studiedag pakte onwijs goed uit. Een collega riep zelfs enthousiast: ‘Dit was de beste studiedag ooit!’. Iedereen ging ervoor. Het raakte de goede snaar. Het was een hele fijne dag die echt voorbij vlóóg. Claire en Claudette zijn sowieso twee toppers. Ik kan me moeilijk voorstellen dat je met hen geen geslaagde dag hebt. Dit klinkt misschien als een reclamepraatje, maar ik meen het vanuit de grond van mijn hart.

Deze dames hebben veel empathie voor de vrijeschool, maar komen uit een andere, veel bredere bubbel. Dat biedt een heel andere kijk op onderwijs. Het was heel waardevol om in te zien dat we allemaal met hetzelfde bezig zijn – binnen en buiten onze school. En om tot de realisatie te komen dat we écht wel een vrijeschool zijn.”

“Het huidige onderwijssysteem is niet meer genoeg.”

Doorgaan met doen wat je doet

Claudette: “Het was inderdaad een heel waardevolle dag. Mooi om het team weer in te mogen laten zien dat ze niet hoeven te twijfelen aan wat ze voelen dat het juiste is, aan wat hun werkelijke opdracht is, dat de antwoorden al in hen zitten en dat hun onderwijs precies is wat nodig is in deze tijd. Zoveel ‘reguliere’ scholen zoeken nu wat de vrijeschool al jaren doet – geen cijfers en rapporten geven, echte basisvaardigheden leren als tuinbouw en houtbewerken, werken met het ritme van de seizoenen. Het team van Parcival is door de druk van de inspectie onnodig zoekend geworden. Maar na deze dag weten ze weer: we moeten gewoon doorgaan met wat we doen, want dat is het juiste. We moeten ons alleen niet laten afleiden.”

Afscheidscadeau

Voor Frank was dit zijn laatste studiedag. Hij is nu met pensioen. Frank: “Het was een mooi afscheidscadeau. Ik heb een mooi pakket kunnen achterlaten voor mijn opvolger. Ik weet zeker dat zij er met groot succes gevolg aan gaat geven. Wat betreft de toekomst van het onderwijs… ik hoop dat de zwijgende meerderheid stem krijgt. Er is een stelselwijziging nodig. Hoe precies, weet ik niet. Maar het huidige systeem piept en kraakt. Het is niet meer genoeg. Gelukkig begint het steeds meer te leven op de werkvloer en in schoolteams. Ik gun de opkomende beweging meer kracht.”