Vertrouwen en gelijkwaardigheid als bouwstenen voor onderwijsverandering

Voor de podcast ‘œ spreekt’ ging Gemma Benus namens Operation Education in gesprek met Mirthe Kamphuis en Frank Saris, directeur-bestuurder en directeur van de Tarcisiusschool in Nijmegen. Ze spraken onder andere over hoe het onderwijs op hun school anders is dan op andere scholen, hoe iedereen daarvan groeit en wat hen als leiders geïnspireerd en gesteund heeft.

De Tarcisiusschool is een school voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs. Dit kan een lastige doelgroep zijn om mee te werken. Maar Frank vindt het een feest om hier te mogen werken. Jarenlang heeft hij op hoog niveau gekookt. Totdat zijn dochter werd geboren. Toen volgde hij de Pabo, maar vond het toch lastig om afscheid te nemen van de keuken. Lesgeven als kok op de Tarcisius is voor hem het beste van twee werelden. “Ik leer leerlingen dat ze ergens trots op mogen zijn. En zorg ervoor dat ze zich gehoord, gezien en veilig voelen.”

“Je mag erop vertrouwen dat een kind zich vanzelf ontwikkelt. Het gaat om het waarderen van wat er op dit moment is. Dat is niet goed of fout.”

Werk aan de winkel

Toch is het niet voor iedereen altijd een feest geweest om hier te werken. De werkdruk was hoog, net als het ziekteverzuim. Veel medewerkers waren ongelukkig en veel leerlingen moesten de school weer verlaten. “Hier is werk aan de winkel”, dacht Mirthe toen ze hier startte als schoolleider. En tegen alle regels in, gooide ze alles in één keer om.

Kunstenaars mindset

Mirthe is van huis uit kunstenaar. Vanuit die mindset kwam ze met allerlei ideeën voor het onderwijs. “Op de kunstacademie ben ik zelf pas gaan begrijpen wat mijn relatie is met de wereld om me heen en hoe ik daar een plek in kan vinden. Via kunst leerde ik kijken en begrijpen. Dat heeft me ook in mijn pedagogische ontwikkeling geholpen: het zien hoe alles samenhangt.

Toen ik ging werken als docent beeldende vorming met deze complexe doelgroep, kwam alles samen. Deze kinderen lieten zichzelf ook op alternatieve manieren zien (maar dan met gedrag in plaats van kunst). Dat zette in mij iets aan: hier heb ik iets te doen. Toen ben ik allerlei opleidingen gaan volgen. Over verschillende soorten van ontwikkeling en hoe dat altijd samenhangt met de omgeving. Én hoe je dat in positieve zin kunt gebruiken.”

Holistisch onderwijsmodel

Vanuit deze visie heeft Mirthe zelf een holistisch onderwijsmodel ontwikkeld dat zich richt op het oordeelloos in beeld brengen van de ontwikkeling van kinderen. “In dit model kijk je als team van leerkrachten naar wat je hebt ingezet en welk effect dat heeft gehad op de individuele leerling. Op basis daarvan geef je vorm aan je onderwijsplan voor de toekomst.

Het mooie aan dit model is dat je de leerling alleen vergelijkt met zichzelf. Dit geeft ook ouders een reëler beeld van het pad dat je bewandelt – en het vervolg. Kinderen hoeven daardoor geen ‘hoge’ verwachtingen na te streven. Je mag erop vertrouwen dat een kind zich vanzelf ontwikkelt. Het gaat om het waarderen van wat er op dit moment is. Dat is niet goed of fout, of voldoende of onvoldoende.”

“Hoe een kind zich ook gedraagt tegenover jou, het gaat nooit over jou. Het gaat over het trauma van het kind.”

Vertrouwen en verbinding

Vanuit dat uitgangspunt is Mirthe aan de slag gegaan op de Tarcisius. “Om kinderen de ruimte geven zich op hun eigen manier te ontwikkelen, moeten leerkrachten dat óók hebben. Ook zij hebben behoefte aan vertrouwen. Net als leerlingen, nemen leraren hun hele zelf mee. Daarom heb ik het onderwijsprogramma veel meer ervarings- en ontwikkelingsgericht gemaakt. Er is nu ruimte om te experimenteren, risico’s te nemen en fouten te maken. Samen komen we erachter wat wel en niet werkt. Ook als team en de school als werkgever zijn we continu in ontwikkeling. In verbinding met elkaar.”

Pijnlijke verandering

Het drastisch omgooien van het onderwijs (denk aan schooltijden, indeling van de teams, het pedagogische stuk) ging in het begin niet zonder slag of stoot. Sommige kinderen vertoonden vervelend gedrag en scholden Mirthe vaak uit. Dat was pittig. Mirthe: “Maar je maakt jezelf te belangrijk als je je hierdoor geraakt voelt. Want het gaat nooit over jou. Het gaat over het trauma van het kind. En dat legt precies mooi bloot waarom verandering hier noodzakelijk was.”

Voorbeeld van verandering in structuur
Voorheen kreeg iedere leerkracht twee leerlingen toegewezen om leiding te begeleiden. Dan werkte iedereen de hele dag met tegenzin. De kinderen voelden dat en werden vervelend. Nu kiest iedereen zelf. En ook al hebben ze dezelfde verantwoordelijkheid, ze doen het met een positief gevoel. Door die keuzevrijheid ontstaat er verbinding.

Gelijkwaardigheid

De grootste verandering? Frank: “Het kind staat centraal in plaats van het systeem. Eerder probeerden we het gedrag van kinderen te veranderen zonder onszelf te veranderen. Het systeem stond destijds centraal. Dat is nu omgedraaid. En het is grappig om te merken hoe moeilijk het is om je eigen gedrag te veranderen, terwijl dat is wat we dagelijks van de kinderen vroegen. In dit nieuwe systeem is iedereen evenveel waard. De volwassenen hebben alleen meer verantwoordelijkheden dan de leerlingen.”

Eigenheid in onderwijs

Niet alleen de kinderen gaan weer met plezier naar school, alle teamleden bloeien ook op. Iedereen neemt initiatieven en durft eigenheid toe te voegen in zijn/haar onderwijs. Frank: “Dat komt echt door het geven en krijgen van vertrouwen. De leerkrachten krijgen de ruimte om de kinderen te zien. Er ontstaan dan ineens mogelijkheden. Kinderen én leerkrachten groeien. Dat gaat hand in hand. Het is mooi om te merken dat iedereen het oude durft los te laten en weer vertrouwt op dat wat er al intrinsiek in hem/haar aanwezig is.”

“Meer verantwoordelijkheid hebben betekent niet dat je meer waard bent.”

Het laten zijn

En dat is volgens Mirthe nu precies waar het om draait in het onderwijs: ruimte creëren door het gewoon laten zijn. “Het is onze natuur om je van je geboorte tot je dood te ontwikkelen. Je hoeft als school alleen maar die ontwikkelomgeving te zijn waarin dat veilig kan gebeuren. Van binnenuit moet je alleen maar open staan en ruimte hebben om dat te kunnen doen.”

Ruimte voor ontwikkeling

“En dat werkt”, vertelt Frank, die inmiddels dus directeur is. Lang ambieerde hij geen leidinggevende rol. “Niemand wilde teamleider zijn. Want iedereen die het deed, viel na een tijdje uit. Maar met het gehoord en gezien worden en verantwoordelijkheid nemen, ontdekten we dat we helemaal geen teamleider nodig hadden. Het team hield zichzelf draaiende. Maar het resultaat was dat Mirthe de enige leidinggevende was. En dat was een beetje weinig. Inmiddels voelde ik wél de ruimte en drive om leiding te geven en dus solliciteerde ik op een interne vacature.”

“Het is onze natuur om je van je geboorte tot je dood te ontwikkelen. Je hoeft als school alleen maar die ontwikkelomgeving te zijn waarin dat veilig kan gebeuren.

Creatieve lesinvulling

Hoe ziet dat er nu concreet uit, ruimte geven? Mirthe: “Je kijkt per dag wat zich aandient. Waar heeft iedereen zin in en wat kun je daarvan leren? Zo hebben we een keer met een groep leerlingen lege flessen ingeleverd in Duitsland. Ik hoor je denken ‘Hoe past dit binnen de kerndoelen van de overheid?’. Nou, best goed! Maar je moet ze wel goed kennen en de verbinding weten te maken. Tijdens dit uitje hebben we bijvoorbeeld geleerd over burgerschap, aardrijkskunde, taal en rekenen. We hebben veel meer ruimte dan we nemen in het vormgeven van het onderwijs. Daarin mogen we best creatiever zijn.”

Expeditie Leiderschap

Een belangrijke eigenschap in deze hele transitie is eerlijkheid. Eerlijkheid naar jezelf, naar elkaar, het kind én de situatie. Zij we blij met hoe het nu gaat? Mirthe: “Dat levert wel ongemak op. Maar onze deelname aan Expeditie Leiderschap heeft ons heel erg geholpen met het aanpakken van dat ongemak. Om echt van binnenuit iets te gaan doen. Ik ben heel blij dat ik dit samen met Frank heb kunnen doen. We kunnen ideeën met elkaar delen en direct in de praktijk oppakken. Dat is heel waardevol. Ik zou het iedereen aanraden om sámen deze reis aan te gaan.”

Luister hier de podcast ‘œ spreekt’ met het hele verhaal van Mirthe Kamphuis en Frank Saris.

Lees ook deze blogs

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip