De schoolleider als ‘Elder’
Wat is een regeneratieve schoolleider? Een heel grote en complexe vraag waar voor de meeste schoolleiders niet zo antwoord op te geven is. Maar leiding geven aan een regeneratieve organisatie, aan regeneratief onderwijs, is eigenlijk het best te vergelijken met ‘Eldership’: het zijn van de ‘Elder’ in de community. Hoewel de meeste schoolleiders zo bescheiden zijn dat ze zichzelf niet zo snel zo zullen beschrijven, zullen de meesten zich er wel in herkennen. Maar wat houdt dat precies in, ‘Elder’ zijn? We bespreken het in deze blog.
Elder. We hebben daar eigenlijk geen goed Nederlands woord voor. Ja, natuurlijk hebben we ‘oudere’ als bijvoeglijk naamwoord, maar als zelfstandig naamwoord gaat het vooral over de mensen die ‘niet meer mee hoeven te doen met de dagelijkse dingen in de samenleving.’ En dat zegt waarschijnlijk direct alles: in onze cultuur is het beeld en de gedachte overal aanwezig dat het vooral belangrijk is jong en productief te zijn. (Een van de effecten van het kapitalistische, consumptiegedreven gedachtegoed dat in onze samenleving de boventoon heeft gevoerd de afgelopen honderd jaar.)
Abuela’s, yaya’s & baba’s
Ondenkbaar voor Zuid-Amerikaanse culturen waar de ‘abuela’s’ de dienst uitmaken, de Griekse ‘yaya’s’ die de ogen, het geweten en de vraagbaak van het dorp zijn of de Marokkaanse baba’s die met elkaar op straat een oogje in het zeil houden en daar de jongens opvoeden die ze op dat moment voor hun neus hebben – toen ik ooit als twintiger Arabisch studeerde in Fez, in Marokko, was ik heel dankbaar voor hun ‘corrigerende diensten’ wanneer ik weer eens niet afkwam van iemand die me lastig viel op straat. Als je ‘de elders’ in het Nederlands vertaalt, heb je ‘de ouders’, wat vaders en moeders aanduidt, Of ‘de ouderlingen’, maar dat is weer een heel andere categorie.
Eeuwenoude wijsheid
We denken bij ‘elders’ ook vaak aan wijze sjamanen, mensen die de verhalen van generaties terug bij zich bewaren, dorpsoudsten, medicijnmannen, mensen met misschien bijzondere spirituele gaven of heel veel doorleefde wijsheid vanuit bepaalde tradities. Maar uit welk van dit soort kennis put een ‘elder’ uit onze cultuur, in de huidige context? En kun je zo’n titel dan ook alleen krijgen, na verloop van lange tijd, door anderen uit je gemeenschap?
Het is natuurlijk ook gek om in deze tijd ineens terug te pakken op tradities uit een ver verleden of uit een andere cultuur, omdat wij nu in een samenleving leven waar tradities en ‘oude wijsheid’ steeds minder plek hebben gekregen. Maar tegelijkertijd snakken we wel allemaal naar leiders die met ‘wijsheid’ en op invoelende manier leiding geven aan het grotere geheel, naar bruggenbouwers tussen verleden-heden-toekomst en naar het creëren van een samenleving op menselijke waarden. We hebben dat als leiders op de een of andere manier dan toch ‘gewoon maar te gaan doen’.
Bewaken, begeleiden en inspireren
Juist nu, in tijden van grote veranderingen en onzekerheid, is er behoefte aan leiders die niet alleen sturen, maar die het welzijn bewaken en de community begeleiden en inspireren. Er is grote behoefte aan leiders die overzicht hebben over het geheel en zich daarin kunnen inleven. Die vooral luisteren en invoelen. Aan leiders die zo egoloos mogelijk dienstbaar zijn, al hun kennis en ervaring ter beschikking stellen. Aan leiders die zich bewust zijn van de potentie, de verbindingen, de elementen en de zwaktes van het ‘ecosysteem’ waar ze onderdeel van zijn. Die tegelijkertijd denken aan de impact en het effect op korte én op lange termijn, misschien zelfs over generaties verder. Die daarmee sturen op het tot bloei laten komen van het hele systeem. Bij schoolleiders zijn dat de leerlingen, docenten, ouders, de omgeving, de gemeenschap, het dorp of de stad, de natuur om je heen.
Een nieuwe generatie ‘elders’
Voor die rol hoef je niet per se ‘oud’ te zijn. Wijsheid heeft geen leeftijd. In een school hoeft het ook zeker niet aan één persoon gekoppeld te zijn als rol; met elkaar weet en zie je namelijk veel meer en kun je per definitie deze rol dus nog beter vervullen. Teams die met deze manier van doen en zíjn voorleven voor de kinderen, hebben mogelijk het ‘succesrecept’ voor het grootbrengen van een nieuwe generatie ‘elders’ of misschien voor kinderen toepasselijker, kleine wijze ‘earthkeepers’. In scholen kan dit zich zelfs vertalen naar een cultuur en gewoonten waarin ook de kinderen een belangrijke eigen stem krijgen, in het met elkaar creëren van het gezamenlijke leerproces.
Voorleven vanuit authentiek leiderschap
De term ‘regeneratief leiderschap’ is dan misschien niet hetzelfde als ‘Eldership’, maar in de context van het leidinggeven aan een educatieve omgeving, heeft het dit wel allemaal in zich. Regeneratief leiderschap, is ook duidelijk geen leiderschapsstrategie of iets dat je uit een boek kunt leren, maar een manier van zijn, van voorleven, die alleen authentiek en dus voelbaar en met effect is als het verbonden is met wie je zelf echt bent.
Daar begint het dus, met congruent zijn. Dat is de basis van kunnen bouwen van een community die werkt op basis van vertrouwen, respect, wederkerigheid en die tot leven komt middels gezonde en elkaar voedende en versterkende relaties. Het gaat ook over het scheppen van ruimte waar mensen zich gezien en verbonden voelen. Het beste en het mooiste uit zichzelf kunnen halen. Het laten floreren van het geheel.
Stap in je rol als elder
Als we samen willen toewerken naar een florerende samenleving, aan onderwijs dat goed is voor mensen, de samenleving en de planeet, dan vraagt dat dus vooral van schoolleiders om in hun rol als ‘elder’ te stappen. De eerste die zichzelf zo zal willen omschrijven moet ik nog tegenkomen, maar bij deze tóch de uitnodiging om als je schoolleider bent, om vol moed en met verve en met alles wat je in je hebt, in deze rol te stappen. Al doe je het alleen maar omdat de kinderen het nodig hebben.
Boekentips over leiden als een ‘elder’
Een paar aanraders – die je ook kunt vinden bij onze boekentips op het Ecosysteem – om je hier verder in te verdiepen:
- Over het leidinggeven aan communities, of teams als ‘tribes’, zegt Jitske Kramer in Building Tribes: “Leiderschap gaat over het bouwen van vertrouwen en het creëren van verbindingen die betekenis geven aan het samenleven. Een ware leider is iemand die veiligheid biedt in een wereld vol onzekerheid.” Jitske heeft uitgebreide theorie en praktische voorbeelden, van hoe leidinggeven eigenlijk vooral te maken heeft met ‘kampvuren aansteken’ in een team.
- Robin Wall Kimmerer beschrijft in Braiding Sweetgrass hoe wij van de natuur kunnen leren om ook in ons leiderschap zorgvuldig, respectvol en toekomstgericht te handelen: “De wereld is een gift, en het is onze taak om zorgvuldig te zorgen voor die gift, niet alleen voor onszelf, maar voor alle generaties die komen.”
- Daniel Christian Wahl, in Leading by Nature, over hoe schoolleiders als ‘elders’ sturen op organische groei, in plaats van rigide controle: “Leiderschap dat is geïnspireerd door de natuur, begrijpt dat duurzame verandering ontstaat vanuit samenwerking met levende systemen, in plaats van door controle en dominantie.”
- In zijn andere belangrijke werk, Designing Regenerative Cultures, schrijft Daniel:
“De leiders van de toekomst zijn degenen die kunnen werken met complexiteit en onzekerheid, die diep verbonden zijn met hun context en die durven te handelen vanuit het besef dat zij deel zijn van een groter levend geheel.”
Ontwikkel jouw rol als (school)leider
Ben jij een formele of informele (school)leider en wil je dieper duiken in jouw rol als ‘elder’? Speciaal voor jou hebben we een jaarprogramma ontwikkeld, waarmee je – samen met een groep gelijkgestemden – die rol uitdiept en ontwikkelt. Je ontdekt wat nodig is om leiding te geven aan regeneratief onderwijs. Aan het onderwijs van de toekomst. En dat alles wat je nodig hebt, al in je zit. Je bent van harte uitgenodigd om vrijblijvend contact met ons op te nemen.
De eerst volgende groep start in september. Karin en Claudette zijn de begeleiders van deze groep.
Lees ook deze blogs
De schoolleider als ‘Elder’
‘Hospicing the Old while Midwifing the New’: Het Two Loop Model
Onderwijsvragensessie: anders kijken naar het ‘normaal’
