Het belang van nieuwe antwoorden

Neem de proef maar eens op de som, en vraag aan mensen in je omgeving of ze antwoord hebben op de vraag “Waartoe dient ons onderwijs?” Goede kans dat er geen direct, eenduidig of helder antwoord is. Terwijl diegene – als ouder, student, leerkracht, schoolleider, bestuurder of politicus – wel degelijk beslissingen neemt waar het gaat om onderwijs. Op basis waarvan worden deze beslissingen dan genomen?

In eerdere blogposts introduceerden we een model voor vragend veranderen van het onderwijs en gingen we dieper in op de eerste stap: bevragend bewust worden – oftewel het vragen naar het “waarom”. In een drieluik gaan we nu dieper in op de tweede stap: ideëel ontwerpen: waartoe dient het onderwijs?

 

vragend veranderen

 

In dit eerste deel van het drieluik gaan we in op de vraag waarom het belangrijk is nieuwe antwoorden te formuleren. In deel 2 op overwegingen bij het bepalen van het ‘waartoe’ en in deel 3 op de persoonlijke antwoorden op de ‘waartoe’-vraag.

Op basis waarvan nemen we beslissingen?

Pauline uit het œ-netwerk belde vorig jaar het ministerie van OCW met de vraag “Wat is het doel van onderwijs?” De vraag werd niet begrepen, er was ook geen antwoord en aan de kant van OCW werd op een gegeven moment de verbinding verbroken – ook enigszins uit schaamte, liet Pauline weten, omdat er werkelijk geen helder antwoord bleek te zijn en het toch een vrij logische vraag is om te stellen. Begrijp me niet verkeerd, ik heb regelmatig en goed overleg met OCW, inclusief bewindslieden en heb groot respect voor wat ze nu in beweging zetten, maar de ‘waartoe’-vraag kan vooralsnog door niemand helder worden beantwoord en er wordt ook geen zichtbaar beleid op gebaseerd.

Er zijn scholen die, volgens henzelf en volgens hoofdinspecteur van de onderwijsinspectie Arnold Jonk, in hun schoolplan de doelstelling hebben staan “te voldoen aan de eisen van de inspectie”. Let wel: de eisen van de inspectie zijn minimumeisen. Deze scholen hebben dus ook geen helder antwoord (meer) op de vraag waartoe het onderwijs dient.

En ook ouders nemen beslissingen over onderwijs – ze kiezen de (eerste) school, spelen een rol bij de keuze van het vervolgonderwijs van hun kinderen, bepalen of er aan huiswerkbegeleiding of examentrainingen wordt gedaan, zijn van invloed op de algehele houding ten opzichte van het leren van hun kinderen. Maar op basis waarvan? Velen zeggen brede talentontwikkeling wel belangrijk te vinden, “maar, aan het eind telt toch dat hoge cijfer”. Hoe consistent is het gevoel met het handelen? Hoe goed hebben we als ouders, waaronder ik zelf, nagedacht over wat echt telt in die zo belangrijke eerste achttien levensjaren?

Hoe bizar is dat eigenlijk? Dat we allemaal elke dag invulling geven aan – en hevige discussies hebben over het ‘wat’ en het ‘hoe’ van – onderwijs, terwijl we het zicht op het ‘waartoe’ zijn kwijtgeraakt?

Eenheid creëren

In mijn ogen is dit gebrek aan helderheid over de (hogere) doelen van het onderwijs precies datgene wat een fundamentele maar wel noodzakelijke transformatie van ons onderwijssysteem in de weg staat. Het hebben van helderheid is ook precies datgene wat weer eenheid onder de partijen kan creëren en kan helpen om met het onderwijs juist datgene te bereiken wat we allemaal diep van binnen wensen. We moeten het er alleen wel met elkaar over hebben – en dat doen we nu veel te weinig.

Het Platform Onderwijs2032 is weliswaar een brede en lovenswaardige maatschappelijke discussie gestart, maar dit gaat nog voornamelijk over het ‘wat’. In het op 1 oktober gepresenteerde advies op hoofdlijnen heeft zij wel een aantal doelen voor het onderwijs geformuleerd, zoals:

  • Onderwijs prikkelt creativiteit en nieuwsgierigheid, leerlingen leren zich blijvend te ontwikkelen
  • Leerlingen leren omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheid en over de grenzen heen te kijken
  • Leerlingen leren de kansen van de digitale wereld te benutten
  • Het onderwijs biedt maatwerk en is relevant

Hoewel ik blij ben met dit advies, en de richting die Platform Onderwijs2032 is ingeslagen zeer hoopgevend is, ben ik ervan overtuigd dat we nog veel dieper en naar een veel fundamenteler niveau moeten en kunnen gaan. En blijkens de grote woordenwisseling die het advies heeft los gemaakt, is er nog een brede en meer diepgaande maatschappelijke discussie nodig. Een discussie over het doel, het ‘waartoe’ van onderwijs.

Gert Biesta heeft in zijn boek ‘Het prachtige risico van onderwijs’ drie hoofddoelen voor het onderwijs beschreven, die door vele onderwijsvernieuwingsinitiatieven worden geadopteerd:

  • Kwalificatie (kennis, vaardigheden en een lerende houding)
  • Socialisatie (deel worden van tradities en praktijken, onderdeel van de democratie)
  • Subjectivering (persoonsvorming)

Biesta’s boek is best stevige kost, goede samenvattingen staan onder andere hier en hier,  maar het vormt een fantastische basis om het gesprek aan te gaan. In de documentaire “Wat is het doel van onderwijs” doet hij een aantal prachtige uitspraken over wat in zijn ogen het doel zou kunnen zijn – zoals “het kind op een volwassen manier in de wereld laten komen”. Het zou mooi zijn als we gezamenlijk tot toegankelijke antwoorden kunnen komen, in een taal die zich makkelijk verspreidt.

We staan als samenleving nog aan de vooravond van de transformatie die al volop gaande en onvermijdelijk is, maar waarvan we het ‘tipping point’ nog niet hebben bereikt. Ik denk dat we dat punt sneller kunnen bereiken als we het onszelf toestaan weer te dromen.

Dromen

Stel dat we alles wat het onderwijs(systeem) nu is, zouden kunnen loslaten, en volledig met een schone lei zouden kunnen beginnen – hoe zou het er dan uitzien?

Iedereen zou voor zichzelf een antwoord moeten formuleren, dat op zijn minst dient als kompaskoers, om richting te geven aan eigen keuzes wat betreft ontwikkeling van henzelf of van hun kinderen. Er zijn daarbij geen ‘goede’ of ‘foute’ antwoorden, net zo min als er een ‘ideale’ politieke partij is. Als je er maar wel goed over hebt nagedacht, en je aan jezelf kunt verantwoorden waarom je er zo over denkt.

Maatschappelijke discussie

Wij als œ Operation Education willen een grote maatschappelijke discussie ontketenen rondom deze ‘waartoe’-vraag. Die maatschappij, dat onderwijssysteem, dat zijn wij. Ieder van ons is in staat het onderwijs in beweging te brengen door bewuste en daarmee betere keuzes te maken waar het gaat om onderwijs.

Ook voor scholen is het van levensgroot belang een heldere visie te formuleren en er naar te handelen. Omdat de samenleving er aan toe is, en omdat de inspectie er in haar nieuwe toezichtskader naar vraagt: wat is de visie van de school op onderwijs, hoe wordt dat ingevuld, en hoe toont de school aan dat het werkt?

Wanneer je als school, organisatie of individu wel dit proces van ‘vragend veranderen’ in wilt gaan, maar niet precies weet waar te beginnen, laat het ons weten – wellicht kunnen wij (of mensen en organisaties uit ons netwerk) je hierbij ondersteunen.

Documentaire ‘Wat is het doel van onderwijs?’

In samenwerking met een groep jongeren, onder begeleiding van Tasty Green Lifestyle Experience, hebben we een documentaire geproduceerd waarin vele Nederlanders aan het woord komen over hun visie op het doel van onderwijs. Tot onze trots en verrassing is de film bekroond tot “Onderwijsfilm van het Jaar”! Ook de positieve reacties stromen binnen – geweldig!

Je kunt de film hier bekijken. Deel hem gerust, graag zelfs, en gebruik hem vooral binnen je eigen school of omgeving om de discussie te voeden. Heel nadrukkelijk hopen we dat de film wordt ingezet tijdens onderwijsavonden of -dagen, of tijdens teamsessies, gevolgd door een stevig debat over de waartoe-vraag.

Vorig jaar hebben we ook een boekje gepubliceerd waarin 100 Nederlanders hun antwoord geven op de vraag ‘Wat is het doel van onderwijs?’, ter inspiratie voor je eigen antwoorden. Je kunt het hier downloaden.

We zijn heel benieuwd naar jullie eigen antwoorden op de ‘waartoe’-vraag. Je kunt ze onderaan dit blog op de website van de documentaire delen!